CCF20091012057

Rozdział III

PRAWO A MĄDROŚĆ

Podkreślenie wieloznaczności

Zarówno prawo, jak i mądrość mają wiele różnych znaczeń, pozostając ze sobą w wielorakich relacjach. Pojęcie prawa ograniczam tutaj w zasadzie do jego sensu jurydycznego, chociaż w rozważaniach nad biojurysprudencją nie sposób uniknąć nawiązywania do praw religijnych, praw moralnych i praw naukowych. Każdy rodzaj prawa jest wyrazem właściwej mu mądrości, każdy zaś przejaw mądrości dotyczy jakichś pozostających poza nią fenomenów, wśród nich także praw. Rozważanie relacji rodzajów prawa z przejawami mądrości podejmuję w ramach części tego rozdziału poświęconego mądrości zawodowej prawników. W tym miejscu należy rozpocząć od próby ogólnego zdefiniowania mądrości w różnych jej aspektach, powiązanych ze sobą w jedność kategorią mądrości życiowej. Życie, jako prewartość i pre-norma biojurysprudencji, warunkuje wszelkie rozważania na temat prawa i mądrości i jest ich celem.¹

W niezliczonych definicjach mądrości powtarza się myśl, że jest ona rozumieniem bytu zgodnie z jego zasadami. Owa zgodność jest możliwa dzięki znajomości sposobów dochodzenia do rozumienia. Po osiągnięciu rozumienia powstaje umiejętność rozróżnienia faktu od złudzenia, dobra od zła, sacrum od profanum, prawości od nieprawości, piękna od brzydoty etc. Umiejętność ta jest stopniowalna, określana poziomem rozwoju dojrzałości człowieka w jego myśleniu i działaniach. Dojrzały człowiek, dzięki swej mądrości, dostrzega racjonalne granice zarówno myśli, jak i działań. Ma również świadomość, zauważoną już przez starożytnego filozofa greckiego Sokratesa , że mądrość jest jedyną wartością, która się nie dewaluuje. Wśród wielu rodzajów mądrości najszerszy zasięg posiada mądrość życiowa jako „postawa charakteryzująca się nabytą umiejętnością życia, w sposób bezkonfliktowy, przenikliwy w ocenach i prognozach oraz wyrozumiały dla wad i błędów innych".² Mądrość życiowa przejawia się w myśleniu, mówieniu i zachowaniu. Ze względu na zasięg podmiotowy istnieje m.in. mądrość osobista, społeczna, zawodowa. Z normatywnego punktu widzenia występuje

1

   Rozdział ten oparłem, w znacznej mierze, na dziele: J. Bocheński, Podręcznik mądrości tego świata, Kraków 1994.

2

   Mały słownik etyczny, pod redakcją naukową Stanisława Jedynaka, Bydgoszcz 1994, s. 134.