CCF20100503009

28 Wybrane obiekty przyrodnicze środkowej Wielkopolski

•    charakterystykę morfologiczną przedstawicieli rodzin: Ranurtculaceae, Cary-ophyllaceae, Labiatae, PapiUonaceae i Liliaceae,

•    okoliczności sprzyjające rozwojowi roślinności nitrofilnej w obrębie lasów,

•    problemy ochrony rezerwatowej.

2.3.    Lasy z udziałem buka w okolicach Słomowa [punkty terenowe 4 i 5]

W rolniczym krajobrazie północno-zachodniej części Pojezierza Gnieźnieńskiego obecne są liczne kompleksy leśne. Na szczególną uwagę zasługują tam buczyny wykształcone na granicy naturalnego zasięgu buka, leżące w nadleśnictwie topuchówko (por. ryc. 31). Fragmenty dobrze zachowanych lasów bukowych chronione są w rezerwacie „Buczyna" (por. ryc. 8). Poza buczynami na terenach tych, cechujących się bardzo bogatą rzeźbą, obserwować można także lasy grądowe, acidofilne dąbrowy oraz olsy [punkt terenowy 4],

Warunki przyrodnicze panujące na omawianym obszarze stwarzają szczególną okazję do poznania:

•    wpływu ukształtowania terenu na zróżnicowanie roślinności leśnej;

•    składu gatunkowego, udziału form życiowych, a także struktury warstwowej żyznej i ubogiej buczyny, acidofilnej dąbrowy oraz olsu;

•    udziału gatunków atlantyckich w zbiorowiskach leśnych.

W obrębie wsi Słomowo występuje bogata roślinność ruderalna dająca możliwość rozpoznania warunków jej formowania się i trwania [punkt terenowy 5].

2.4.    Dziewicza Góra [punkty terenowe 6 i 7]

Dziewicza Góra to jedno z najwyższych wzniesień w okolicach Poznania (por. rozdz. 1.2). Położone jest na zachodniej krawędzi wysoczyzny Pojezierza Gnieźnieńskiego, przylegającej do Poznańskiego Przełomu Warty. Obszar ten stanowi jednocześnie południowo-zachodni skraj Parku Krajobrazowego Puszcza Zielonka.

Okolice Dziewiczej Góry są bardzo malownicze i zróżnicowane pod względem przyrodniczym. Na stosunkowo niewielkiej powierzchni można obserwować tam roślinność leśną, np. grądy, łęgi jarzmiankowe i olsy [punkt terenowy 6], w następujących aspektach:

•    podstawowe cechy siedlisk lasów łęgowych,

•    struktura warstwowa oraz skład gatunkowy łęgu jarzmiankowego,

•    różnorodność morfologiczna gatunków drzew i krzewów lasów liściastych,

•    synantropizacja zbiorowisk leśnych - udział gatunków obcych geograficznie lub siedliskowo w lasach grądowych.

Obszary odlesione stwarzają okazję do studiowania roślinności antropogenicznej: segetalnej związanej z polami uprawnymi oraz ruderalnej związanej z terenami osadniczymi miejscowości Owińska oraz wsi Annowo [punkt terenowy 7], Omówione zostaną:

•    klasyfikacja geograficzno-historyczna flory,    \

•    cechy siedlisk synantropijnych,

•    charakterystyka morfologiczna przedstawicieli rodzin: Cruciferae, Composi-tae i Scrophulariaceaę,

•    budowa warstwowa i skład florystyczny (w tym m.in. udział form życiowych, gatunków rodzimych i obcego pochodzenia) roślinności synantropijnej: a) se-getalnej na przykładzie fitocenoz zespołu maku piaskowego, b) ruderalnej na przykładzie nitrofilnego zbiorowiska ziołoroślowego oraz zespołu dywanowego.

2.5. Wielkopolski Park Narodowy [punkty terenowe 8-11]

Historia ochrony przyrody na terenie dzisiejszego Wielkopolskiego Parku Narodowego sięga lat międzywojennych. Wśród licznego grona przyrodników, związanych głównie z Uniwersytetem Poznańskim, w sposób szczególny podkreślić należy zasługi profesora Adama Wodziczki, który już w roku 1922 wystąpił z projektem utworzenia parku narodowego. Dopiero kilkadziesiąt lat później, w roku 1957, powołano Wielkopolski Park Narodowy. W 1996 roku dokonano korekty granic oraz wyznaczono otulinę Parku. Aktualnie powierzchnia Wielkopolskiego Parku Narodowego wynosi 7620 ha, a wraz z otuliną 15003 ha. Największy udział powierzchniowy mają w Parku lasy (58%). Wody zajmują 6% powierzchni. Stosunkowo duży jest udział użytków rolnych (29%).

Teren Parku cechuje się dużą różnorodnością form geomorfologicznych: rynien jeziornych, ozów, kemów, parowów i rozcięć erozyjnych. Przeważającą część jego obszaru stanowi falista wysoczyzna morenowa. Porozcinana jest ona systemem rynien polodowcowych, w których występuje kilkanaście jezior. Największe cieki wodne wyznaczają wschodnią i południową granicę Parku. Są to Warta oraz rzeka Samica z Kanałem Mosińskim.

Flora Wielkopolskiego Parku Narodowego jest bogata. Na terenie tym stwierdzono występowanie 1120 gatunków roślin naczyniowych, co stanowi blisko 72% flory środkowej Wielkopolski (por. rozdz. 5.2.1). Mszaki reprezentowane są przez 170 gatunków, porosty przez 170 gatunków, grzyby przez 800 gatunków oraz glony przez 500 gatunków.

Na roślinność leśną składają się bory sosnowe i mieszane, acidofilne i świetliste dąbrowy, grądy, łęgi wiązowo-jesionowe oraz olsy. Należy podkreślić, że zbiorowiska leśne Wielkopolskiego Parku Narodowego w większości zostały silnie zniekształcone jeszcze przed objęciem tego terenu ochroną, głównie poprzez wprowadzenie sosny na niewłaściwe dla niej siedliska, przede wszystkim grądów i dąbrów. Obecnie udział drzewostanów sosnowych wynosi około 70% powierzchni leśnej.

Najcenniejsze obiekty przyrodnicze, do niedawna wydzielane na terenach parków narodowych jako rezerwaty przyrody, obecnie nazywa się obszarami ochrony ścisłej. W Wielkopolskim Parku Narodowym obszarów takich jest 18. Zajmują one łącznie 259 ha, co stanowi zaledwie 3,4% powierzchni Parku. Jednym z takich obszarów jest „Grabina". Chroni on, na powierzchni 8,49 ha, stosunkowo dobrze zachowany las dębowo-grabowy. Na rozległych, łagodnych stokach opadających w kierunku Jeziora Góreckiego można obserwować klasycznie wykształcony ciąg zbiorowisk roślinnych, od nadjeziornych szuwarów, poprzez zarośla łozowe, ols,