Charakterystyka hodowlana drzew leśnych (46)

pędów bocznych do przyrostu pędu wierzchołkowego). Odsłanianiu gniazd towarzyszy ich poszerzanie, które realizujemy wykonując cięcia brzegowe.

Gdy warunki do powstawania i wzrostu odnowienia są sprzyjające (równomiernie wokół gniazda), cięcia prowadzimy poszerzając koncentrycznie ośrodki odnowieniowe. W przypadku poszerzania gniazd w sposób ekscentryczny, cięcia brzegowe wykonuje się w kierunku południowym. Brzegowe cięcia, odsłaniające podrost jodły, przeprowadza się na pasie szerokości około 10-15 m.

Ośrodkom odnowieniowym należy nadawać zasadniczo kształt elips wydłużonych ze wschodu na zachód. Na ekspozycjach wschodniej i zachodniej oś dłuższa elipsy przebiega wówczas w kierunku spadku. Niekiedy (szczególnie zaś na ekspozycjach południowych) ośrodki odnowieniowe mogą przyjmować kształt półelips (ściętych klinów). Jeżeli w drzewostanie występuje duża ilość odnowień jodły (płaty kilkudziesięcioarowe), cięcia odsłaniające prowadzimy grupowo tak, aby im nadać kształt stożków odnowieniowych, pamiętając stale o zachowaniu odpowiedniej odległości między gniazdami.

Odnawianie buka można prowadzić na większych gniazdach (5-10 arów) niż w przypadku jodły. Cięcia obsiewne wykonujemy w roku nasiennym, odsłaniając samosiew dwoma lub trzema cięciami z cząstkowym okresem odnowienia około 10 (15) lat. Cięcia obsiewne należy wykonywać zasadniczo na gniazdach odpowiadających końcowej wielkości grupy lub kępy. Cięcia odsłaniające zaleca się prowadzić równomiernie na całym gnieidzie, aby uniknąć powstania przerostów, a w konsekwencji rozpieraczy w środkach gniazd, które mogą się wykształcić w przypadku nierównomiernego odsłaniania gniazd.

Świerk odnawia się zasadniczo w fazie poszerzania gniazd. Gdy udział tego gatunku w drzewostanie macierzystym jest zbyt mały i nie zapewnia w przyszłości odnowienia naturalnego, to najkorzystniej jest uzupełnić samosiewy sadzeniem w fazie łączenia gniazd.

Z czasem przystępuje się do zakładania nowych ośrodków odnowieniowych. Tworzenie ich zbiega się z cięciami odsłaniającymi lub poszerzaniem wcześniej powstałych grup i kęp odnowienia.

Jeżeli między poszerzanymi ośrodkami odnowieniowymi pozostają wąskie kurtyny starodrzewu, możemy je usunąć jednorazowo, a odsłonięte miejsce wykorzystać do wprowadzenia gatunków światłożądnych, szczególnie modrzewia i sosny, a także jawora, jesiona i jedlicy. Po pewnym czasie w wyniku konsekwentnie prowadzonych cięć następuje połączenie sąsiadujących grup i kęp odnowienia. Poszerzenie ośrodków odnowieniowych i zakładanie nowych doprowadza do odnowienia całego drzewostanu (jednostki kontrolnej). Jeżeli zewnętrzny pas drzewostanu, w kierunku którego prowadzimy cięcia, narażony jest na wiatr, odnawiamy go cięciami częściowymi, a gdy zamierzamy odnowić tylko gatunki światłożądne, wyjątkowo stosujemy cięcia zupełne (cięcia smugowe).

Przedstawione postępowanie (cięcia gniazdowe i brzegowe) dotyczy zazwyczaj jedlin lub drzewostanów mieszanych z udziałem jodły, buka i świerka.

W drzewostanach jodłowych okres odnowienia wyniesie około 50-60 lat, a w drzewostanach wielogatunkowych, w których przeważa jodła, zaś udział świerka i buka nie przekracza 40%, będzie trwał 40-50 lat.

W drzewostanach wielogatunkowych z przewagą jodły i udziałem dębu oraz sosny, zasadnicza różnica w postępowaniu w ramach rębni stopniowej udoskonalonej będzie polegała na odnawianiu dębu na gniazdach 10-15-arowych i sosny na gniazdach 25-arowych cięciami częściowymi. Oba te gatunki można będzie także wprowadzać w formie uzupełnień. Odnowienie jodły należy prowadzić według zasad opisanych wyżej.

W drzewostanach jodłowych i wielogatunkowych często wykształca się budowa wielopiętrowa o zwarciu schodkowym. W drzewostanie takim różne fazy rozwoju (np. nalot, młodnik, żerdziowina, drzewostan gruby) rozmieszczone są obok siebie, w postaci grup oraz kęp, a niekiedy i większych powierzchni. Budowa taka (a także i skład) pozwolą w pełni wykorzystać walory rębni stopniowej udoskonalonej. Istnieje bowiem możliwość pełnej realizacji swobodnego (zgodnego oczywiście z logiką) wyboru rodzaju i sposobu cięć. W takich drzewostanach wykonuje się w poszczególnych fragmentach drzewostanu, stosownie do składu i budowy, cięcia: częściowe, gniazdowe, brzegowe i przerębowe, a w kępach i grupach drzewostanu dojrzewającego lub młodocianego trzebież selekcyjną i przerębową, jeżeli pozwala na to budowa drzewostanu i przyjęty cel hodowlany, oraz pielęgnację podrostu.

Rębnia stopniowa gniazdowa (rębnia gniazdowa bawarska)

Opisana wyżej rębnia stopniowa udoskonalona, umiejętnie prowadzona pozwala w praktyce odnowić każdy drzewostan, zarówno jednogatunkową jedlinę, jak i drzewostany wielogatunkowe, w których jodła jest gatunkiem panującym lub współpanującym. Należy jednak stosować ją w drzewostanach wysokopro-dukcyjnych, w których można osiągnąć największe efekty ekonomiczne, połączone z pełną realizacją postulatów pozaprodukcyjnych. Można ją również zastosować w drzewostanach mniej wartościowych o podanym wyżej składzie gatunkowym, ale wykorzystywanie wszystkich jej zalet nie będzie w tym przypadku możliwe, a w praktyce sprowadzi się jej realizację do względnie szybkiego odnowienia bez możliwości wykorzystania jej elastyczności, osiągnięcia najwyższych efektów ekonomicznych i ze szkodą dla samej idei tej rębni. Dlatego też w drzewostanach: jodłowych lub bukowo-jodłowych często z domieszką świerka, wykazujących znaczne osłabienie żywotności, przerzedzonych, słuszniejsze będzie stosowanie rębni stopniowej gniazdowej (bawarskiej). Rębnia ta, opracowana przez Karla Gayera, doczekała się licznych modyfikacji (Bauer 1968, Po-lansky i in. 1971, Puchalski 1972, Zasady hodowli lasu 1988, TVvaróg 1990, Korpel i in. 1991). Interesujący, ze względu na ład przestrzenny, wariant rębni bawarskiej przedstawili Bursche! i Huss (1987). Zasady tej rębni w ujęciu cytowanych autorów podano poniżej (ryc. 17).