choroszy8

48

ujemnego. Na przykład jeżeli ma się do czynienia z połączeniem ruchowym, to posługując się tablicami układu tolerancji średnic ujętymi w PN/M-02102, można znaleźć odpowiednie pasowanie ruchowe we właściwej dla danego przypadku klasie. Jeśli w grę natomiast wchodzi połączenie spoczynkowe, to, znając siłę lub moment, jaki powinno przenieść połączenie, można obliczyć wartość wcisku, a co za tym idzie określić tolerancję łączonych części.

Podczas ustalania tolerancji wymiarów należy mieć na uwadze również czynnik ekonomiczny. Duże wymagania odnośnie do dokładności wymiarów są bowiem przyczyną wzrostu kosztów wykonania (rys. 3.1).

0    SO 100 ISO 200    250 firn

tołwrancja

Rys. 3.1. Orientacyjny względny koszt wykonania jako funkcja tolerancji wymiaru

Odchyłki graniczne mogą być określone liczbowo bądź symbolem położenia pola tolerancji w stosunku do wymiaru nominalnego i numerem klasy dokładności. W tym drugim przypadku wartości odchyłek należy umieścić w górnej części rysunku zarówno konstrukcyjnego, jak i na szkicu operacyjnym zamieszczonym w dokumentacji technologicznej.

Jeżeli chodzi o dokładność kształtu i położenia (p. rozdz. 2.1.2), to zachowanie wąskich tolerancji tych odchyłek jest często ważniejsze niż uzyskanie wąskich tolerancji wymiarów. Wartości dopuszczalnych odchyłek kształtu i położenia zależą od charakteru działania mechanizmu, w którym dana część pracuje. Podaje się je w warunkach technicznych albo na rysunkach zgodnie z zasadami podanymi w normach PN-78/M-02137, PN-80/M-02138 i PN-87/M-01145. Jeżeli ani dokumentacja konstrukcyjna, ani dokumentacja technologiczna odchyłek tych nic podaje, to należy przyjąć, że tolerancje kształtu i tolerancje położenia mieszczą się w polu tolerancji wymiaru.

3.1.2. DOKŁADNOŚĆ POWIERZCHNI

Osobnej uwagi wymaga kwestia uzyskania określonych właściwości warstwy wierzchniej (WW). Przez warstwę wierzchnią należy rozumieć zewnętrzną warstwę materiału ograniczoną rzeczywistą powierzchnią przedmiotu, obejmującą tę powierzchnię oraz część materiału w głąb od powierzchni rzeczywistej, która wykazuje zmienione właściwości fizyczne i niekiedy chemiczne w stosunku do cech charakterystycznych materiału rdzenia (rys. 3.2). W warstwie tej w wyniku działania siły skrawania i wywiązującego się w procesie obróbki ciepła występuje zgniot materiału, powstają naprężenia własne i zachodzi odwęglanie, a także tworzą się tlenki i azotki. W wyniku tych zmian warstwa wierzchnia różni się od reszty materiału właściwościami fizycz-