CIMG3233

XIII. Gandawa to trzy razy Neapol i trochę

Sam w obcym środowisku, podróżny-czascm potrzebuje dogodnego układu odniesienia, w którym umiałby umieścić swoje obserwacje. Bywa to potrzebne na własny użytek, ale bez jakiejś metody trudno też i innym przekazywać najprostsze nawet wrażenia i obserwacje. Turysta w wieku XVI postępował podobnie jak my dzisiaj.

Gdy podróżny chce określić, co jest wielkie a co małe; co bogate a co ubogie, tó porównuje wielkoścmdwrędzanycłrmrasłrprzyjmując zwykle za podstawę odniesienia miejscowgść dobrze sobie Znaną i porównując do niej inne. U progu naszej epoki w ten spośób postępował erudyta i człowiek bywały, Hieronim Munzer(Monetarius). W latach 1494—1495 odwiedził Francję THiszpanię, do których jechał ze Szwabii. Znane mu najlepiej miasta Górnych Niemiec stały się swoistą miarą wszechrzeczy. Tak więc Cuadix w GrenadąfiJesLdlań wielkości Nórdlingen w Szwabii; Numancja wielkości Ulrpu. Dla większych miast potrzebna jest inna jednostka porównania: „Lizbona większa jest od Norymbergi i znacznie ludniejsza^podoboifijak Toledo; dla Walencji znajduje Munzer analogię tylko w Barcelonie. Nie są to powierzchowne impresje; podróżny wchodził zawsze na najwyższą wieżę w mieście i stamtąd obserwował okolicę. Mógł w ten sposób porównywać widok ogólny jednego miasta z drugim, doznając zarazem wrażeń estetycznych.

Peregrynacja Monetariusa jest wczesnym przykładem prostej i dość rozpowszechnionej metody porównawczej. Miasto średniowieczne nadawało się do tego doskonale: campanile w Wenecji lub Florencji, dach katedry w Mediolanie, wieże katedr Ulmu, Strasburga albo Sewilli, wieże ratusza czy hal sukienniczych w miastach Niderlandów, pozwalały ogarnąć wzrokiem całe miasto. Pomysł ten rodził się w wielu głowach niezależnie od innych. Wpadł nań młodszy o pokolenie od Munzera Jóhannes Lange. Będąc lekarzem nadwornym palatyna Renu, wyruszył jako jego poseł w roku 1526 do cesarza Karola V, przebywającego w Grenadzie. Dla Langego miarą był jego rodzinny Neumarkt i Amberg w Górnym Palatynacie; większe znane miasta to Augsburg

Norymberga. Mierzy jednak śmielej: mnoży. Meaux równa się półtorej Norymbergii Crenada jest od niej dwa razy większa, Paryż zgoła pięć ' ⁷ _Metz to „dobrze zabudowane miasto królewskie, tak wielkie jak pięć Ambergów". Na wieżę (ratusza bądź kościoła Panny Marii) w Gdańsku wdrapuje się Regnard, by porównać to miasto do Orleanu [«legęstsza tu zabudowa i ogólnie ludniej). Wreszcie Teodor Billewicz * roku 1677 wykorzysta świeżo zbudowany pomnik (znany dziś jako The Monument), aby zorientować się w skali odbudowywanego po pożarze Londynu.

PARYŻ CONTRA LONDYN

Rożne toczyłem spory o porównanie Londynu i Paryża pod względem loia i jakości — pisze William Lilhgow w roku 1640. — Mając jednak do rozwiązania sprawy poważniejsze niż ta paralela, zamknę rzecz w ten sposób: nieograniczona żegluga i dogodne połączenia morskie Londynu (nadto jego handel światowy) mają wartość znaczniejszą niż ta część życia Paryża. Porównujcie ilość, jest bowiem także jakość w tym sporze. Paryż, krdny, masa ludzi ubogich, lokai i paziów, gniazdo złoczyń-ców, miejsce tumultów, nocna kryjówka złodziei, wreszcie to rzesza zbłąkanych. W przeciwieństwie do tego Londyn zdobi wielu poważnych, roztropnych i opatrznych senatorów, oświeconych, dobrze wychowanych • uprzejmych ludzi; jest to bez wątpienia najlepiej rządzone miasto na całej powerachni ziemi, zarówno w dzień jak i w nocy L--1-londyn po wielkim pożarze w roku 1666 tak jest opisywany przez turystę włoskiego Cregorio Lttiego w roku 1684:

P¹?. ^rzecz- zbudować miasto wielkością równe podwójnej włoskiej Bolonii, z ponad 16000 domów i ponad 8000 balkonów żelaznych, dobrze wykonanych, w ciągu sześciu lat. Ale kto to zbudował? Lud zrujnowany, spalony, zniszczony w ogniu Znalazłem się pewnego razu przy stole z ambasadorem Francji, dyskutując o tym artykule [na temat zaludnienia Londynu; zapewne chodzi o pracę Johna Craunta, jednego z twórców statystyki]; ekscelencja wziął w rękę kawałek chleba i rzekł: «jestem pewien jak tego chleba z łaski Bożej, że w Paryżu mieszka półtora miliona ludzi*. Pewne jest też jednak, że w Paryżu nie ma 400 000 dusz I...L Powiem, że zawsze wierzyłem, że miasto Paryż jest ludniejsze jak Londyn, ale wszelkie niezawodne wskazówki mówią coś przeciwnego I...J.

Dalej następują rozważania oparte na statystyce zgonów.

Z kolei Martin Lister, lekarz-intelektualista. przyjaciel Johna Raya. Francisa Willouehbyego i innych ludzi z kręgu Towarzystwa Królewskiego < zpmlróży doFrancji t1698 roku), która - rekordowo - osiągnęła aż trzy wydana.

w ciągu    pewne, że pod względem ilości gruntów posiadanych prjrez

^    *A    miasto tParyżl jest znacznie gę£cie| zamieszkano rai jakakol-

KłdnoSó, to    ^ ^elu domach mieści się po płęi do dziesięciu

gggg gospodarujących rodzłn l_J. Ta jest także różnłca