Cogito 6 człowiek Bóg

POL-SKI - USTNA MATURA

Pytanie 2 - związane z tekstem ikonicznym

Jak ukazywano relację człowiek - Bóg? Odpowiedz na przykładzie podanego tekstu kultury (fragmentu fresku Michała Anioła pt. „Stworzenie Adama³') oraz wybranych utworów literackich.

Przykładowa realizacja tematu:

Wstęp:

Michał Anioł to twórca epoki renesansu. Jednym z jego największych dzieł byty freski wykonane w Kaplicy Sykstyńskiej. Artysta malował z wielkim poświęceniem na suficie. „Stworzenie Adama" znane jest też pt. „Stworzenie człowieka".

Teza:

Dzieło renesansowego malarza i rzeźbiarza ukazuje istotę ludzką jako byt stworzony na obraz i podobieństwo Boże.

Opis tekstu kultury:

Nagi mężczyzna, Adam, w pozie półleżącej, zostaje powołany do życia gestem wyciągniętego Bożego palca. Bóg jest przedstawiony w postaci starszego, silnego, siwowłosego mężczyzny, z siwą brodą. Twarz ma surową, lecz kochającą, patrzy na Adama. Znajduje się blisko człowieka, prawie go dotyka, umieszczony jest jednak nad nim, w otoczeniu aniołów. Adam ma niemal bezwładną twarz i rękę, uniesioną tylko na tyle, ile potrzeba, by przejąć z Bożego palca tchnienie życia. To dopiero Boży gest ożywia Adama, powołuje go do życia i władzy nad pozostałymi dziełami Boga.

Interpretacja:

Fresk wyobrażający stworzenie Adama, nawiązuje do biblijnych opisów, według których Bóg stworzył człowieka na swój obraz, by panował nad wszelkim stworzeniem i postawił go nad tymi stworzeniami oraz tchnął w jego nozdrza „dech życia", uczynił człowieka istotą żywą. Fresk akcentuje zależność człowieka od Boga, jego podobieństwo do Stwórcy. Bóg jest wyobrażony na podobieństwo człowieka, ma twarz starszego mężczyzny, a podczas dzieła stworzenia używa rąk. Adam jest pięknym dziełem (reprezentuje ideał urody męskiej). W myśl renesansowego światopoglądu nie podkreśla się dystansu między człowiekiem a Bogiem, lecz ich więź. Wizja stworzenia jest optymistyczna.

Przykłady z literatury:

•    W „Bogurodzicy" modlitwa zanoszona do Chrystusa przez pośredników, świętego Jana Chrzciciela i Matkę Bożą. Syn Boży to władca, od którego dzieli modlących się wielki dystans. Ich głos nie jest godzien płynąć bezpośrednio do Boga, modlący się zabiegają o wstawiennictwo tych, którzy wydają się bliscy. Motyw szeregu Jan Chrzciciel - Maryja - Chrystus prawdopodobnie przeniknął do poezji z malarstwa, to na ikonach występuje tzw. motyw deesis.

•    W renesansowych utworach Jana Kochanowskiego, jak hymn „Czego chcesz od nas, Panie", Bóg przedstawiony

jest radośnie i z podziwem, jako wspaniały i zdolny twórca, artysta, który obdarzył człowieka pięknym światem. Człowiek cieszy się nim i pokornie za niego dziękuje.

•    W parafrazach psalmów i sonetach Mikołaja Sępa Sza-rzyńskiego odnajdziemy barokowe niepokoje. Ukazana w tekstach relacja między Bogiem a człowiekiem jest pełna dramatyzmu. Poeta podkreślał dystans, jaki dzieli człowieka od Boga. Niektórzy badacze twierdzą, że to wpływ protestantyzmu na katolickiego poetę (wedle pesymistycznego przekonania protestantów, wszystko zależy nie od woli człowieka, lecz łaski Bożej).

W poezji Sępa świat czyha na człowieka ze swymi pułapkami i próbuje go zwieść, jednak człowiek może szukać szczęścia i ukojenia jedynie w Bogu. Dopóki nie zjednoczy się z nim, wciąż będzie wiódł wojnę „z szatanem, światem i ciałem".

•    Relację człowiek-Bóg poznamy m.in. w III części „Dziadów" Adama Mickiewicza. Są dwa modele tej relacji. Gustaw--Konrad buntuje się przeciwko Bogu, odważnie rozmawia z nim jak równy, zarzucając błędy i niesprawiedliwość. Domaga się rządu dusz, w ostatniej chwili zostaje uchroniony przed bluźnierstwem. Z kolei ksiądz Piotr mówi do Boga z pozycji pokornego sługi, podkreślając, że wobec Pana jest „prochem i niczem".

•    W wierszu współczesnego poety Stanisława Barańczaka „Widokówka z tego świata" ukazano nienazwanego z imienia Boga, który kryje się przed człowiekiem i wydaje się nieobecny w świecie wieżowców i palm. Dzieli go od człowieka dystans, a człowiek przepełniony jest bólem związanym z niemożnością odnalezienia stwórcy i poczucia jego obecności.

Wnioski:

Zarówno fresk Michała Anioła, jak i wiele tekstów literackich ukazuje Boga i człowieka jako istoty bliskie. Są jednak i takie utwory współczesne czy barokowe, które akcentują dystans między Bogiem a człowiekiem. W utworach romantycznych ukazano postawy pokory, jak i buntu wobec Boga.

Podsumowanie:

W relacji człowiek - Bóg nie sposób pominąć wszechmocy Stwórcy. Jednakże autorzy jednych dzieł, jak Michał Anioł, skupiali się na podobieństwie człowieka do Boga, inni - akcentowali postawy pokory, dystansu i podkreślali, że człowiek jest wobec Boga jedynie prochem.

O co może zapytać komisja?

•    Co znaczy słowo parafraza, np. psalmu? (swobodna przeróbka)

•    Czym różni się obraz Boga i człowieka w tłumaczeniach psalmów Mikołaja Sępa Szarzyńskiego i Jana Kochanowskiego (utwory Jana z Czarnolasu pełne są renesansowego optymizmu, radości, wiary w człowieka i Boga, nie skupiają się na tworzeniu przepaści między Stwórcą a człowiekiem, Sęp Szarzyński eksponował natomiast dystans pomiędzy Bogiem a człowiekiem, a ich relacje przedstawiał w sposób niezwykle dramatyczny)

•    Co to jest deesis? (charakterystyczne przedstawienie osób świętych, w których centralną postacią jest Chrystus, po jednej jego stronie stoi Maryja, po drugiej „mniej uprzywilejowanej", święty Jan Chrzciciel; motyw często pojawiał się na ikonach, znalazł się także w najstarszym polskim hymnie „Bogurodzica")