CCF20130211006

borami lub sprzętem (piłką). Mamy tu głównie do czynienia ze sprawnością techniczną i umiejętnościami taktycznymi. Ponieważ istotę kształtowania sprawności stanowi proces tworzenia się i doskonalenia nawyków ruchowych, krótko omówimy jego najistotniejsze cechyj

£ła w y kiem ruch owym nazywamy zdolność kształtowania umiejętności ruchowych przy angażowaniu niezbędnej ilości mięśni ż minimalnym udziałem świadomości (automatycznie). Powstawanie nawyków ruchowych związane jest z tworzeniem się tzw. związków czasowych lub odruchów warunkowych. Ogólnie odruchy dzielą się na odruchy bezwarunkowe i odruchy warunkowe. Odruchy bezwarunkowe są dziedziczone, wykonuje się je podświadomie. Przez odruchy warunkowe rozumiemy reakcje nabyte przez człowieka z pełnym udziałem świadomości.

Szczególnie ważne dla trenera jest poznawanie procesów powstawania odruchów warunkowych. Jak wiadomo, zawodnicy w czasie zajęć treningowych doskonalą swe czynności ruchowe i funkcjonalne, przysposabiają organizm do wykonywania wysiłków fizycznych i psychicznych. Przy systematycznej pracy powstają nowe nawyki ruchowe, a nabyte uprzednio doskonalą się. Każda wykonana czynność pozostawia w organizmie i psychice człowieka ślad, który sprzyja szybkiemu odnowieniu i sprawnemu wykonywaniu danego ruchu. Wskutek częstego powtarzania tej samej czynności powstaje nawyk, czyli.bardziej stabilne uzdolnienie do łatwiejszego i szybszego wykonywania określonych czynności ruchowych. Proste nawyki ruchowe mogą przekształcić się w trwałe cechy. Kto raz nauczył się pływać, będzie pływał nawet po długiej przerwie, natomiast skomplikowane nawyki, np. skok o tyczce, skoki narciarskie, nie ćwiczone słabną lub prawie całkiem zanikają.

Przypomnijmy sobie pokrótce jak powstaje najprostszy mechanizm nawyku ruchowego. Człowiek odlbiera bodźce świata zewnętrznego przez tzw. analizatory (uczucie ciepła, zimna, bólu), przez telereceptory (oko, ucho, nos), proprioreceptory (mieszczące się w mięśniach, stawach). Bodźce odbierane przez proprioreceptory i receptory podlegają analizie w odpowiednich ośrodkach kory mózgowej. Receptory to „urządzenia” odbiorcze, zaś ośrodki korowe mózgu są „urządzeniami” analizującymi bodźce, np. oko odbiera obraz z otoczenia, a opis (analiza) tego obrazu odbywa się w ośrodkach korowych.

Systematyczne doskonalenie złożonych czynności ruchowych powoduje powstawanie odpowiedniego stereotypu dynamicznego [27]. Stereotyp dynamiczny tworzy się w związku z kształtowaniem nawyku ruchowego, a stereotypowa działalność kory mózgowej łączy się z czynnością całego szeregu układów organizmu, koordynując wykonywanie ruchu.

Efekt każdego ruchu jest uzależniony od działania ośrodków nerwowych mózgowia. Całość wykonywanych ruchów nazywamy kinetyką. U człowieka kinetyka opiera się na odruchowości nabytej, na związkach czasowych [30].

Związkiem czasowym nazywa się okres potrzebny do nawiązania łączności między dwoma lub większą liczbą ośrodków pobudzania, np. jeśli wielokrotne karmienie poprzedza dzwonek, to po pewnym czasie bodziec obojętny (dzwonek) nabiera właściwości bodźca warunkowego, powodując w tym wypadku wydzielanie śliny. Jest to więc odruch warunkowy powstały na tle odruchu bezwarunkowego [26]. Cały ten związek po pewnym czasie wygasa. Na tym samym mechanizmie oparte jest wytwarzanie warunkowych reakcji ruchowych. Człowiekowi wystarczy np. usłyszeć, że ..leci kamień”, aby powstały odruchy obronne.

Jeżeli chodzi o tzw. czucie kinetyczne, które posiada swe punkty pobudzenia w mięśniach, stawach i ścięgnach, to w sporcie ma ono specjalne znaczenie. Np. powstająca w proprioreceptorach podczas ćwiczenia podnieta pozwala odczuwać układ ciała i położenie jego różnych części. Na podstawie wrażeń kinetycznych następuje skojarzenie (asocjacja) ze wzrokowym przyjęciem ruchu, np.: skoczek wzwyż i skoczek o tyczce doskonale wyczuwa poprzeczkę, w ogóle na nią nie patrząc; piłkarz potrafi prowadzić piłkę patrząc na swego przeciwnika lub partnera.

Reakcja na otaczające nas zjawiska opiera się na zasadzie pierwszego i drugiego układu sygnałowego. Pierwszy układ sygnałowy reaguje na bodźce wzrokowe, słuchowe, bólowe itp. Reakcja za pomocą pierwszego układu sygnałowego jest charakterystyczna dla ludzi i zwierząt. Natomiast reakcja na bodźce słowne jest właściwa jedynie ludziom. Opiera się ona na zasadzie drugiego układu sygnałowego.

Rola obu układów sygnałowych w nauczaniu czynności ruchowych, utrwalaniu lub też eliminowaniu poszczególnych elementów ruchowych jest bardzo ważna. Każdy nauczyciel i trener powinien poznać kolejność nauczania poszczególnych elementów ruchu. Fizjologia określa je jako fazy tworzenia nawyków ruchowych [8], Czynności ruchowe występujące podczas nauczania jakiegoś elementu (ćwiczenia) związane są z trzema procesami kształtowania nawyku ruchowego:

1)    generalizacji,

2)    koncentracji,

3)    automatyzacji czynności ruchowych.

Proces generalizacji występuje najczęściej w początkach nauczania. Nowe, nie znane ćwiczenia zawodnicy wykonują, angażując niepotrzebnie stosunkowo dużo grup mięśniowych. Powoduje to nieekonomiczną pracę i zbyt obszerne pobudzanie ośrod-