dojrz szk a niedobory rozwoj

Jak świadczą badania J. Konopnickiego¹, proces powstawania niepowodzeń w nauce przebiega zazwyczaj przez szereg etapów. W początkowej fazie występują stosunkowo nieznaczne braki w wiadomościach i umiejętnościach; ich rezultatem jest powstanie opóźnienia pedagogicznego, powodującego wystąpienie sporadycznych ocen niedostatecznych. Towarzyszą temu nieraz zaburzenia neurotyczne oraz trudności wychowawcze, przyjmujące formę agresywności, włóczęgostwa, konfliktów z otoczeniem. Rezultatem tych zjawisk jest drugo-roczność, wytrącająca daną jednostkę z normalnego rytmu życia szkolnego i sprzyjająca rozwojowi niedostosowania społecznego.

Niepowodzenia szkolne bywają zauważane przez nauczyciela dopiero wtedy, gdy uczeń otrzymuje liczne oceny niedostateczne, gdy występuje u niego poważne zaniedbanie obowiązków szkolnych, gdy nie wykonuje on zadań i prac domowych, gdy często nie jest przygotowany do odpowiedzi.

Niepowodzenia szkolne, niepromowanie do następnej klasy pogłębiają istniejące u danego ucznia poczucie małej wartości, umacniają przekonanie o własnej niższości intelektualnej, wpływa hamująco na jego dalszy rozwój umysłowy. Szczególnie ujemne następstwa może pociągnąć za sobą przerwanie nauki, co staje się powodem braku ustabilizowanej pozycji społecznej, zmniejsza możliwości uzyskania pracy i awansu zawodowego, sprzyjając przez to wykolejeniu moralnemu i dostaniu się pod -wpływ oddziaływania elementów przestępczych. Niepowodzenia szkolne mogą być powodem powstania zaburzeń nerwicowych, schorzeń psychosomatycznych, prób samobójczych.

TZ powyższych względów zachodzi potrzeba zarówno zapobiegania, jak i przeciwdziałania niepowodzeniom szkolnym. Wymaga to przede wszystkim znajomości przyczyn niepowodzeń. Dla niektórych nauczycieli każdy uczeń otrzymujący oceny niedostateczne, powtarzający daną klasę jest uczniem ,,złym”, w przeciwieństwie do uczniów „dobrych”, wywiązujących się należycie ze swych obowiązków szkolnych. Taka klasyfikacja uczniów stanowi zbytnie uproszczenie oraz uniemożliwia wypracowanie właściwych środków oddziaływania pedagogicznego.

Niepowodzenia szkolne można klasyfikować według ich objawów,

¹ J. Konopnicki Zaburzenia w zachowaniu się dzieci szkolnych a środowisko. Warszawa PWN, 1957.

130

wyróżniając uczniów mających trudności w zakresie różnych przedmiotów nauczania, uczniów z trudnościami w wypowiedziach ustnych lub pracach pisemnych, uczniów mających kłopoty na przedmiotach teoretycznych lub zajęciach praktycznych. Można również uwzględnić kryterium rozwojowe, wyodrębniając trudności występujące u uczniów uczęszczających do różnych klas i szkół lub trudności zaznaczające się w poszczególnych okresach rozwoju psychicznego.

Powyższe kryteria umożliwiają dokonanie opisu różnych rodzajów niepowodzeń szkolnych. Uwzględniając również ich przyczyny, wyróżnimy niepowodzenia szkolne wywołane niedoborami rozwojowymi, obniżoną sprawnością umysłową, opóźnieniem pedagogicznym, brakiem motywacji uczenia się, defektami wzroku i słuchu, przewlekłymi schorzeniami i defektami organicznymi; zostaną one dokładniej omówione w dalszej części niniejszego rozdziału.

2. Dojrzałość szkolna a niedobory rozwojowe

Podjęcie nauki oraz uzyskanie pozytywnych wyników nauczania jest uzależnione od dojrzałości szkolnej dziecka. Polega ona na osiągnięciu takiego poziomu rozwoju fizycznego, psychicznego i społecznego, który umożliwia przystosowanie do wymagań szkoły oraz sprawne wykonywanie zadań wynikających z roli społecznej ucznia.

Do fizycznych składników dojrzałości szkolnej należą opanowanie przez dziecko podstawowych czynności związanych z samoobsługą (ubieranie się, mycie, spożywanie posiłków) oraz osiągnięcie sprawności ruchowej umożliwiającej wykonywanie ruchów palców i dłoni, niezbędnych przy pisaniu i rysowaniu. Podjęcie nauki utrudniają, a nieraz nawet uniemożliwiają, zły stan zdrowia oraz poważne defekty analizatora wzrokowego i słuchowego.

Skuteczne uczenie się jest uzależnione od uzyskania przez dziecko właściwego poziomu rozwoju pamięci, spostrzegawczości, zdolności koncentracji uwagi, posiadania określonego zasobu słów, umiejętności wypowiadania się oraz słownego kontaktowania się z dorosłymi. Wymienione właściwości umysłowe umożliwiają wykonywanie różnych czynności związanych z uczeniem się.

Dojrzałość społeczna przejawia się w umiejętności współżycia z innymi dziećmi oraz podporządkowania poleceniom nauczyciela. Nie-

9*

131