DSC00163 (33)

robić się majątku za cenę grabieży i wiarołomstwa i po powrocie do Europy kupować zaszczyty i tytuły — pracować będą ludzie zapobiegliwi, by w sprzyjającym klimacie tych krajów dojść do dobrobytu, jakiego nie mogła dać im ojczyzna. Ceniąc panującą tam wolność zostaną na nowych siedzibach, ambicja nie będzie ich wzywać do powrotu i dawne kantory łupieżców przemienią się w kolonie obywateli, którzy będą upowszechniać w Afryce i Azji zasady europejskiej wolności, oświaty i rozumu. Miast mnichów, którzy nieśli tym ludom jedynie haniebne przesądy i wzniecali ich bunt zagrażając zaprowadzeniem jeszcze jednej tyranii, przyjdą ludzie, którzy będą szerzyć wśród nich prawdy mogące zapewnić im szczęście, uświadamiać im ich interesy i prawa. Gorące umiłowanie prawdy, które jest także namiętnością, jeśli nie będzie musiało zwalczać w ojczyźnie prymitywnych przesądów i obalać haniebnych błędów, całą siłą skieruje się ku tym odległym krajom.

Ludzie ci napotkają w owych rozległych krajach albo wielkie ludy, dojrzałe do przyjęcia cywilizacji i zdające się tylko na to czekać, by otrzymać od nas pomoc i znaleźć braci w Europejczykach, stać się ich przyjaciółmi i uczniami, albo narody ujarzmione przez przeklętych despotów lub głupich zdobywców, które od wieków wzywają oswobodzicieli; gdzie indziej zaś dzikie niemal plemiona, które surowy klimat oddala od słodyczy doskonalszej cywilizacji i odstręcza zarówno tych, którzy chcieliby im dać poznać jej korzyści, jak i hordy zdobywców, znające jedno tylko prawo — siłę i jedno tylko zajęcie — rozbój. Postępy tych dwu ostatnio wymienionych typów ludów będą powolniejsze i bar-