DSC00412

7. Największe prawdopodobieństwo skutecznego okłamywania po- 1 jawia się wtedy, gdy w powodzi informacji prawdziwych - mnożonych 9 do pewnego stopnia w tym celu - przemyca się parę istotnych informa- H cji fałszywych. Dlatego wykrycie misternego kłamstwa polega zazwy- 1 czaj na ujawnieniń nieprawdy w obszarach peryferyjnych sprawy. I Wpadki dotyczą; szczegółów, a dobrzy kłamcy potykają się na drobią? U zgach. Wiedzą o tym doskonale pracownicy śledczy operujący w po- I ważnych sprawach kryminalnych, pracownicy wywiadu i kontrwywia- I du* biznesmeni i wszyscy ci, którzy przekonali się o tym, ile kosztuje 1 łatwowierność.

•

E WIARA IMŁSZYm miĘEĘm

1. Twierdzenie prawdziwe liczy na wiarę innych i przedstawia się I jako takie, które każdy może sprawdzić, gdy zechce. Ale z punktu wi| 1 dzenia czysto psychologicznego kryterium prawdy zawiera^się całkom I wicie w napięciu wiary dawanej twierdzeniu, na które zgodzi się łatwo | każdy człowiek pozbawiony przesądów i namiętności. W kłamstwie [ chodzi zatem oto, aby za pomocą pewnych środków pozyskać zgodędn* y nych,aby wzbudzić wnieh wiarę.¹.

Fortele, których używają fałszerze, szalbiercy i kłamcy wszelkiego ro- 1 dzaju są bardzo rozmaite.

(...) Dzieci i kobiety zaczynają płakać, gdy nie ufamy ich słowom, męx u czyźni udają wtedy oburzenie i usiłują niekiedy wzmocnić słabe argumenty lj wybuchami gniewu; w opowiadaniu o wypadkach wyrazista mimika, nie- i winna mina, dobrze udana obojętność, brak namysłu, rozpęd i zapał, albo | też przeciwnie, poza głębokiego namysłu i zastanowienia, aby nie opuścić | niczego z prawdy, lub nie dodać czegokolwiek do rzeczywistości - wszystkie I go tego używa chętnie doświadczony kłamca i zręczny fałszerz. W najdosko- J nalej przygotowanych szalbierstwach dojrzeć można zręczne a najwłaściw? I sze środki do wzbudzania zaufania, do odwrócenia uwagi, zmylenia tropu.² I W oszczerstwie kłamca udaje oburzenie lub pobłażliwość, aby usunąć t jak najdalej wszelkie podejrzenie.³

2. Skuteczną i chętnie stosowaną formą kłamstwa jest posługiwanie się sofizmatami. Kłamcy, nie oszukując tu siebie samych, starają się poważną, pozornie poprawną argumentacją pozyskać jak największe zaufanie innych dla swych wniosków. W tym celu:

-używają dwuznacznych pojęć,

-    powołują się na przesłanki pozbawione znaczenia w sprawie,

-    powołują się na nieistniejące prawidłowości lub wypaczają ich sens,

-wskazują na nieistniejące w rzeczywistości zasady, zawierające

sprzeczność albo wymagające, by wniosek był postawiony z góry,

-    niedokładnie wyliczają wypadki poprzednie występujące w sprawie,

-    mieszają rzeczy niezbędne z przypadkowymi.

Są to przykłady, jakiej broni nauka ścisła - logika - dostarcza kłamcom.

m. SUGESTIA DOBRA NA WSZYSTKO

1. Sugestia polega na podawaniu komuś sądów nieoczywistych bez argumentów albo wbrew argumentom istotniejszym. W powstaniu sugestii dużą rolę odgrywają silne procesy emocjonalne, a zwłaszcza ta-

Problem jest szerszy i nie ogranicza się do rejestrowania za pomocą aparatury pomiarowej (wariografu zwanego też poligrafem - od ang. polygraph - lub „wykrywaczem kłamstwa”) psychofizjologicznych zmian w organizmie człowieka towarzyszących wzburzeniu emocjonalnemu, jakie z reguły towarzyszy przekazywaniu kłamliwego komunikatu w istotnej kwestii. Tu rzecz idzie nie o laboratoryjne rejestrowanie fizjologicznych symptomów kłamstwa, ale o cały arsenał środków umożliwiających kłamanie niewerbalne, środków wspierających grę językowego oszustwa. Potrzebna jest do tego współczesna wiedza

0    mimowolnych, niezamierzonych i nieintencjonalnych symptomach kłamstwa, które na płaszczyźnie ekspresji werbalnej (językowo jawnej) mają praktyczne znaczenie. Intuicyjnie wyczuwamy, że chodzić tu może o takie reakcje jak zmiany barwy głosu i tempa wypowiedzi, drżenie dłoni, charakterystyczne ruchy rąk i tułowia, widoczne pocenie się, czerwienienie lub blednięcie twarzy, uśmiechy i inne zmiany wyrazu twarzy zdradzające nieprawdziwość ekspresji. Tak też jest w istocie, chociaż badania naukowe sygnalizowanych tu symptomów kłamstwa mają już ponad czterdziestoletnią tradycję w świede i prowadzone są głównie na użytek szkolenia profesjonalistów: funkcjonariuszy i agentów wywiadu oraz kontrwywiadu wojskowego, wysoko kwalifikowanej służby śledczej, celników

1    funkcjonariuszy kontroli granicznej itp. Ludzie bowiem różnią się zarówno swymi zdolnościami do skutecznego kłamania, jak i skutecznością dostrzegania jego symptomów niezbędną do demaskowania kłamstwa. 'Wysiłki nauki idą w kierunku takiego opisu zjawisk, aby specjalistom nie umykały żadne wskazówki pomocne w rozpoznawaniu kłamstwa. Szerzej Jolanta Antas: „O kłamstwie i kłamaniu. Studium semantyczno-pragmatyane^M,Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych UNIVERSITAS, Kraków 1999, s. 279-310.

⁷ G. L. Duprat, op. dt., s: 12-13

1

   Zob. G. L. Dupra t: „Kłamstwo. Studium psychologiczne”, Warszawa, 1905, s. li na- I stępne.

2

   Choda tu bez wątpienia o znaki i oznaki kłamania z punktu widzenia komunikacji

3

niewerbalnej. Rzecz sprowadza się zarówno do zręcznego stosowania przez zainteresowanych kłamców jak i do trafnego spostrzegania przez innych ludzi parajęzykowycb i niewerbalnych sygnałów kłamania.