DSC00429 (4)

XXXVI PRZEŁOM RENESANSOWY

wyraziły się zmienione już nieco w ośrodkach miej- jj skich poglądy na życie obyczajowe i rolę kobiety w najdawniejszych łacińskich i polskich listach miłosnych^s. Są to zwykle nikłe odgłosy przygód studentów i mieszczanek krakowskich, wesołych, swobodnych, nieraz nawet kształconych a nierównie przystępniejszych aniżeli szlachcianki, chowane dawnym jeszcze obyczajem w odosobnieniu, ukazujące się rzadko i na krótko w męskim towarzystwie *.

Przełom renesansowy. Około połowy XV w. tak się wzmagają wewnętrzne fermenty i zewnętrzne polityczne naciski, wyłania się zewsząd tyle nowych, palących zagadnień społecznych, gospodar- aj czych, politycznych, ważnych dla najszerszych kół społeczeństwa, tak silnie występują sprzeczności i antagonizmy, że nie na koniec tego stulecia czy a na początek następnego, ale właśnie na połowę i _vXV w. musimy wyznaczyć początek tzw. przełomu 1 renesansowego. Ogarnia on niemai wszystkie dzie- | dżiny życia z wyjątkową, jak na nasze warunki, I szerokością i głębokością zasięgu, długotrwałością f oddziaływania poprzez wciąż nowe wewnętrzne I wstrząsy i z zewnątrz idące impulsy, porusza naj- I

? Por. R. Gansińca Polskie listy miłosne dawnych cza- I sów, Lwów—Warszawa 1925.

⁴ Sporo szczegółów o życiu towarzyskim i obyczajowym I Polski z końca XIV i początków XV w. znajdujemy w Szki- I cach historycznych K. Szajnochy, a zwłaszcza w jego I wielkiej monografii Jadwiga i Jagiełło, Lwów 1861. Czerpali i niej niemało Sienkiewicz pisząc Krzyżaków.

szersze kręgi społeczeństwa, daje się odczuć nawet wśród mas chłopskich, które się tu i ówdzie burzą, obarczane nowymi ciężarami, ograniczane w swoich uprawnieniach.

Potwierdza to zestawienie takich faktów, jak: wystąpienie Jana z Ludziska w obronie chłopów (1447), objawy wznawiania się i rozprzestrzeniania husytyzmu (1448, list kardynała Oleśnickiego do papieża), pismo Andrzeja Gałki do mistrzów uniwersytetu (1449), wstęp do traktatu Parkoszowica broniący godności języka narodowego (około połowy wieku), poselstwo stanów pruskich z prośbą

0    inkorporację Prus (1452), początek uciążliwej

1    kosztownej wojny trzynastoletniej (1453), nieco później zabójstwo A. Tęczyńskiego (1461), pokój toruński (1466) i jego skutki, przybycie Kallimacha (1470).

Król,___wielmoże, kler, szlachta, mieszczanie

i chłopstwo, wszystkie stany, klasy i grupy wchodzą od połowy wieku w okres ciągłych, nieraz ostrych starć ideologicznych, obejmujących cale państwo z wyłączeniem Mazowsza, gdzie aż do r. 1526 stosunki nieznacznie tylko się zmieniają.

Miażdżąca dotąd przewaga i przenikanie wpływów Kościoła we wszystkie dziedziny życia i równoczesna nikłość, niedorozwój pierwiastków świeckich ulega około połowy XV w. gwałtownej odmianie, nieznanej w tych wymiarach krajom zachodnim, gdzie życie świeckie w średniowieczu bogato i ifó różne sposoby mogło się wyrazić