DSC00551

La Fontaine w swym liście do Hueta parodiuje obowiązkową apostrofę do skal:

Je le dis aux rochers, on veut d’autres discours:

Ne pas louer son sifecle est parler & des sourds.

(Do skał przemawiam, a pragnę innej przecie rozmowy:

Kto swego wieku nie chwali, jakby z głuchymi rozmawiał.)

W dramacie hiszpańskim średniowieczna maniera gromadzenia wyliczeń wykorzystana została do granic możliwości. Calderon gra na wszystkich rejestrach - wszystkie dziedziny natury i wszystkie zamieszkujące je stworzenia leżą u niego na podorędziu niczym kolorowe kamyki. Można je ułożyć w dowolny wzór w każdej chwili. Nowe i wciąż nowe figury powstają niczym w kalejdoskopie - popisy retorycznej brawury, której obfitość wylewa się strumieniami. Patrząc jednak na to wszystko z bliska dostrzegamy, iż całość jest symetryczna i dobrze uporządkowana. Topos można stosować w każdym kontekście. Służy on do wyrażania zarówno uczuć bohaterskich, jak i sytuacji tragicznych. Gdy bohaterowie i bohaterki Calderona posługują się nim w rozmaitych najbardziej wyszukanych koloraturach, częstokroć wpada im w słowo drwiące odezwanie się gracioso (komicznej postaci służącego w dramacie hiszpańskim), które jednak nie zbija ich z tropu. W jednym przypadku Calderon zabawia się trawestacją toposu. Nad zwłokami swej żony Cćfalo płacze:²⁹

Zagasło już światło mych oczu I nocne ciemności mię kryją.

O, płaczcie wraz ze mną, stworzenia,

Wszystkie istoty podniebne:

Ptaki, ryby, zwierzęta żyjące po lasach - i ludzie!

Morza i brzegi urwiste,

Pagórki i wzniosłe tumie,

Rośliny, kwiaty i zioła -Wszystkie wraz ze mną płaczcie!

Powozy, siodła i muły,

Wraz z każdym żywym stworzeniem,

Indyki, bażanty i kury,

Flaczki i nóżki cielęce -Procris nie żyje! — płaczcie!

Niechaj w pokoju spoczywa,

A z nią — jej peruka fałszywa.

²⁹ Keil, IV, 671 b (Cćfalo und Procris... Ubersetzt von C. A. Dohrn, Stettin 1879, 132). -Wtrącenie się gracioso: Keil, IV, 269 b. — Jako requisitos de soliloąuio używano przedmiotów naturalnych, Keil, II, 256 b. — Kilka najważniejszych miejsc: Keil, IV, 14 a; IV, 462 a: IV, 591 b. Niezliczona ilość innych, także w autos sacramentales. Przekładu polskiego dokonano na podstawie przytoczonego w tekście książki E. R. Curtiusa tłumaczenia niemieckiego (przyp. tłum.).