DSC00613 (11)

Z początkiem XVII wieku pierwszeństwo w handlu dalekowschodnim przejęli Holendrzy. W 1602 roku założyli oni wielką spółkę akcyjną — Kompanię Wschodnioindyjską. Przede wszystkim import porcelany sprawił, że Kompania odegrała znaczną rolę w kulturze, sztuce i obyczajach Europy. Czterechsedecie jej powstania muzea holenderskie uczciły w roku 2002 ważnymi wystawami⁵. U szczytu potęgi w 1669 roku Kompania posiadała 150 statków handlowych i wypłacała swym akcjonariuszom 40% dywidendy. Jej interesów broniła 10-tysięczna armia i 40 okrętów wojennych⁶1 Obliczono, że w latach 1602-1657 na statkach Kompanii przewieziono z Chin do Europy około trzech milionów sztuk porcelany⁷.

II. 1 Reinier Nooms (Zeeman) (l6l2-1664), Jednostka Kompanii Wschodnioindyjskiej „Salemander”, akwaforta, ze zbiorów Muzeum Narodowego w Gdańsku

Sytuacja uległa zmianie w okresie zamieszek, które rozpoczęły się po śmierci cesarza Wanli (1619 r.) i doprowadziły do upadku dynastii Ming (1644 r.). Podczas walk porcelanowe miasto Jingdegzehn uległo zniszczeniu i handel chińską porcelaną ustał na okres czterdziestu lat. Uparci kupcy holenderscy skierowali się wówczas ku Japonii, gdzie utrzymywali faktorię kupiecką na wyspie Deshima⁸. Porcelanę wyrabiano w Japonii już od początku XVH wieku, w miejscowości Arita. Początkowo naśladowała ona biało-niebieską porcelanę chińską epoki Ming. Przyjmuje się, że japońskie talerze w typie Wanli napływały do Europy od około 1660 roku⁹. Kupcy holenderscy zachęcali Japończyków do jak najwierniejszego naśladowania porcelany chińskiej¹⁰. W drugiej połowie XVII wieku ceramicy japońscy wzbogacili dotychczasową kobaltową dekorację czerwienią żelazową i złotem, kładzionymi naszkliwnie, a następnie jeszcze kilkoma farbami emaliowymi. Ta barwna i bogato zdobiona porcelana zdobyła rynek europejski, a od portu przeładunkowego nazwano ją „Imari”. Dekoracja porcelany Imari o motywach kwiatów, ptaków i zwierząt przypominała bogate wzory ^przetykanych złotem japońskich tkanin brokatowych. Odmienny rodzaj zdobienia stworzyła w Japonii rodzina słynnych ceramików Kakiemon, którzy na białym tle swobodnie rozmieszczali pojedyncze motywy postaci, zwierząt i ptaków. Obie dekoracje japońskie wywarły z kolei wpływ na porcelanę chińską, wyrabianą po podjęciu produkcji, w okresie Kangxi (1662-1722) — cesarza z nowej dynastii Qing 0644-1911). Porcelana Imari i Kakiemon była bogatym źródłem inspiracji dla malarzy fajansu w Delft¹¹.

Po roku 1680 ustały bezpośrednie dostawy porcelany japońskiej do Europy. Na nowo, z rozmachem, ruszył holenderski handel porcelaną chińską z Jingdezhen¹². Biało-niebieska, szlachetnie malowana porcelana okresu