DSC00623 (10)

nabytych w ojczyźnie mennonlci przyczynili się do melioracji podmokłych gruntów Żuław⁵³.

Umacniały się też polsko-holenderskie więzi intelektualne w różnych dziedzinach nauki i sztuki⁵⁴. W słynnych holenderskich ośrodkach uniwersyteckich przybysze z terenu Rzeczypospolitej studiowali filozofię, teologię, prawo, matematykę, medycynę oraz wojskowość. Z uczelni holenderskich najbardziej znana była Lejda⁵⁵. Przez Holandię prowadziła też trasa podróży podejmowanych dla poszerzenia wiedzy przez synów zamożnych rodzin. Podczas tych peregrynacji młodzi ludzie zapoznawali się ze słynnymi budowlami, bibliotekami, muzeami i gabinetami osobliwości. Jako przykład posłużyć mogą podróże odbyte w latach 1646-1648 przez Marka i Jana Sobieskich⁵⁶, wędrujących śladami swego ojca Jakuba. Przypadły one w doniosłym momencie historycznym, bowiem w 1648 roku cyt.; Rolandowie w Munster pokój generalny zawarli z Hiszpanami*¹. Śledząc wydarzenia polityczne młodzi Sobiescy poznawali jednocześnie wszystko, co ówczesny świat miał do zaprezentowania i sprzedania w portowych miastach Holandii. Przypuszcza się, że podróż ta ukształtowała zamiłowanie późniejszego monarchy do holenderskiego malarstwa oraz rzemiosła artystycznego, co znalazło odbicie w urządzeniu jego ulubionej rezydencji - pałacu w Wilanowie⁵⁸. Podziw braci Sobieskich budziły także domy mieszczańskie — kamienice barzo ozdobne, ich óckędostwo, zamożność, a zwłaszcza obfitość obrazów. W Delft młodzi wojewodzice odwiedzili Nowy Kościół, by zapoznać się z pomnikiem nagrobnym założyciela Republiki Wilhelma I Milczącego (1533-1584) oraz zamek, w którym padł on ofiarą zamachu⁵⁹. Zwiedzili także ratusz, żywo zainteresowała ich tkalnia gobelinów⁶⁰. W znanym warsztacie w Delft należącym do rodziny Spieringów wykonano serię gobelinów dla króla polskiego Zygmunta III; wysłane poprzez Gdańsk objęte zostały ulgą celną⁶¹. Natomiast w warsztacie Maksymiliana van der Gucht na zamówienie polskich szlachciców zostały wykonane portiery z herbami biskupa krakowskiego Jana Zadzika (1636) oraz biskupa włocławskiego Wojciecha Gniewosza (1645).

Podobną drogą mogły być kierowane zamówienia do warsztatów wyrabiających fajanse. Przykładem delftów, które powstały na konkretne zamówienie, są dwa wielkie biało-niebieskie wazony ogrodowe z herbami Adama Mikołaja Sieniawskiego i jego żony Elżbiety z Lubomirskich przechowywane w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie⁶². Prawdopodobnie również na zamówienie powstał biało-niebieski talerz z herbem Gdańska, który do 1912 roku znajdował się w kolekcji Giełdzińskiego (il. na s. 107). Był sygnowany inicjałami HB, mógł więc powstać w warsztacie JDe Porceleyne Bijl” w latach 1775-1788, gdy jego właścicielem był Hugo Brouwer⁶³.

Przybywający do Holandii w XVII i XVIII wieku wszechstronnie wykształceni gdańscy patrycjusze nabywali przede wszystkim obrazy, ryciny i rysunki⁶⁴. Podróżujący przez Gdańsk w 1777 roku szwajcarski uczony Johann Bemoulli opisując kolekcję obrazów Andreasa Schopenhauera zaznaczył, że obok prezentów znanego berlińskiego bankiera Gotzkowsky’ego oglądał również obrazy zakupione w Holandii⁶⁵.

Niewiele wiadomo o zakupach znanych już i cenionych fajansów z Delft. Kupowali je przedstawiciele możnych rodów, zwłaszcza kalwini, jak pochodzący z Saksonii Dohnowie osiadli w Prusach Książęcych. Siedzibę w Słobitach (niem. Schlobitten) Alexander zu Dohna urządził w duchu rezydencji dynastii orańskiej, z którą Dohnowie byli skołigaceni. Z Holandii sprowadzał on przede wszystkim obrazy, ale też wschodnią porcelanę, lakę, tkaniny, meble i fajanse⁶⁶. Wśród 195 zgromadzonych w Słobitach naczyń fajansowych znajdowało się 85 delftów, m. in. misa z warsztatu „De Grieksche A” z sygnaturą Samuela van Eenhooma oraz wspaniałe garnitury dekoracyjne złożone z pięciu, a nawet siedmiu wazonów. C. H. de Jonge podała interesującą informację o obdarowaniu jednego z Dohnów w 1667 roku przez Radę Miasta Delft kosztownym wazonem⁶⁷. Można przypuszczać, że obdarowanym był urodzony w 1628 roku w Delft Krzysztof Delfikus. Zrobił on karierę dyplomatyczną najpierw na dworze swego kuzyna Wilhelma II Orańskiego, z którym się wychował, a po jego śmierci na dworze królewskim w Szwecji. Krzysztof Delfikus Dohna położył wielkie zasługi w zawarciu w 1667 roku korzystnego dla Holandii pokoju w Bredzie, gdyż dzięki jego staraniom Hiszpania zobowiązała się wypłacić Holandii wysokie odszkodowania. Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie posiada w swych zbiorach reprezentacyjny portret tego wybitnego polityka, namalowany przez Dawida Klockera von Ehrenstrahl⁶⁸ nadwornego malarza królowej Szwecji Krystyny.

Również szlachta pomorska polskiego pochodzenia posiadała w swych domach delfty. Były one ozdobą położonego na ziemi sztumskiej pałacu w Waplewie⁶⁹. Około 1760 roku dobra waplewskie przeszły drogą ożenku w ręce rodziny Sierakowskich. Zgromadzone tam dzieła sztuki - obrazy, gdańskie i chińskie meble, porcelana oraz fjogaty księgozbiór, ściągały do Waplewa tak wybitnych gości jak Jan Matejko czy Józef Ignacy Kraszewski. Andrzej Sierakowski, ostatni po mieczu z linii waplewskiej, wspomina: Zawsze, kiedy widzę Waplewo, przypominają mi się

20