DSC00841

formuła nostalgii 291

możliwości, upór, smak iluzorycznego zwycięstwa, dramat autentycznej przegranej. Uniwersalny charakter doświadczeń wzmocniony unieważnieniem psychologicznego wnętrza bohatera sugeruje odczytanie jego przeżyć jako ogólnej formuły ludzkiego losu.

Usytuowanie generalnych przeżyć ludzkich w dzieciństwie, podniesionym tym samym do rangi mitu i niemalże romantyczna waloryzacja młodości jako „alegorii całego życia” ¹ jest u Konwickiego zjawiskiem stałym. Na motywie dziecka nadwrażliwego i nadświadomego, doskonalszego sobowtóra człowieka dojrzałego oparta jest fabuła Zwierzoczłekoupiora, ale i w Dziurze w niebie można dostrzec jego reminiscencje. Dziecięcy bohater powieści widzi świat inaczej, w sposób dla nikogo z otoczenia niedostępny, wykraczający poza materialną konkretność powszednich spraw. Pragnienie zmiany nieciekawej rzeczywistości przyjmuje kształt stale podsycanej wiary w przybycie niejasno zapowiadanych ludzi. Owładnięty tym ideałem bez reszty dopatruje się w jednoznacznym i zwyczajnym dla innych świecie tajemniczości, która gwarantowałaby sens jego przypuszczeń i oczekiwań. Stop-[ niowe „odtajemniczanie” świata wyznacza drogę życiowego dojrzewania Polka. Kolejne ogniwa akcji od-I słaniają tę samą nadrzędną zasadę: niewspółmierność I wyobrażeń wobec płaskiej rzeczywistości.

Punktem kulminacyjnym o największej intensyw-I ności przeżycia jest rozczarowanie związane z miłością.

I Tym samym motyw ten funkcjonuje jako symbol ogólnej nieprawidłowości świata, odbija rządzące nim

1

M. Ja nl on, Gorączka romantyczna, Warszawa 1975,

s. 120.    _