DSC01094 (6)

UL

Spojnoi*¹ tckilu (literackicgo) jtti kanutoncj4

1*1

dziesięcioletnim. Przedstawię zetem jedynie te, które — moim niem — są tezami kluczowymi, a urazem najbardziej dyskusyt w całej tej koncepcji.

Po pierwsze, M. R. Mayenowa przyjmuje wąską lingwistyczną nicję tekstu. TekstyTHa autorkTFoeti/ki t*or*iyc2ntJ~\o tyle, co ry wi«lózda£iowe/ Dlatego tei analizy mechanizmów spójnością ją głównie Tharakter synUktyczny i dotyczą wyłącznie związków następujących z poprzedzającymi Autorkę interesują zatem spójni we mechanizmy wiązania zdań w teksty. Nie będę wymieniał tych chanizmów — dla związków międzyzdaniowych są one bezdysk Autorka Poetyki teoretycznej nmign jednak, ie analiza tych związkS

‘jeżeli zgodzić się, te przedstawione tu tezy są rzeczywiście generał-ułożeniami koncepcji spójności tekstu M- R. Mayenowej, to moje enia są następujące:

Po pierwsze, jeżeli przedmiotem opisu poetyki są teksty literackie, pojęcie tekstu musi być adekwatne do ich specyfiki Dis językoznawcy jęcie tekstu ma — jak się zdaje — tylko dwa znaczenia: przedwsta-jt się pojęciu systemu lub pojęciu zdania W tym drugim wypadku, o tym wspominałem, tekst totyh* eodąg wielozdamowy, którego y porządek ma charak teraadylywn y. Analizy syn taktyki takich Śstów dokonywane przez językoznawców sprowadzają się do uwzgięd-jenia od 2 do 5 kolejnych zdań w szeregu łub — co najwyżej —- kilku-

służy objaśnieniu semantycznych mechanizmów w tekście literackimi jgtozdaniowcgo akapitu. Biorąc pod uwagę cel opisu lingwistycznego Po drugie, konccpcja-apójnoścl tekstu Mi Mayenowej ma z ąj odsunąwszy Austinowską problematykę aktów mowy jako elementów żenią charakter komunikacyjny (co m. in. znalazło wyraz w podkreślaj osłania — jest to zrozumiałe. Wydaje się jednak, że próba przeniesienia iii: ffomufllkacyjflfr charakter tej koncepcji określają teS kiego opisu na teksty literackie jest nieporozumieniem. Jeśli będące według M. R. Mayenowej definicją tekstu spójnegz nrtt przyjąć, U tekst literacki składa się wyłącznie ze zdań, to l tak

roli nr

pyFi

m

Tekst spójny to teki, który ma jednego nad a w c ę, jednego o d bTffg st oczywiste, że między strukturą zdaniową całego tekstu np. Ulissesa ceł ieden temat. Jedności t» mają charakter funkcjonalny. Oznagą cjct's a strukturą kilku kolejnych zdań tej powieści jest dość potężna

knicsL Wydaje się, że status tych zdań tekstu, między którymi nie ma idnych związków syn taktycznych (np. zdań. które składają się na go

to po prostu jeden typ wiedzy, co autorka eksplikuje jako możliwo# przypisania jednej osobie wszystkich ram modalnych występujących wi

wszystkich zdaniach tekstu. Natomiast jedność tematu należy rozumki st, fabułę czy opis) jest w koncepcjach spójności tekstu dokładnie taki chyba w tym sensie, ie tekst spójny jest zawsze wypowiedzią o jednyw fragmencie rzeczywistości (OSP, PT),

Po trzecie, tekst spójny to tekst homogeniczny. W związku z ty» niespójne sa dialogi i wypowiedzi z meta tekstami.

Po czwarte, ta koncepcja spójności tekstu jest koncepcją normatywną M. R. Mayenowa podkreśla, że warunki spójności mają charakter obiektywny i od ich spełnię Kia zależy to, czy tekst jest, czy nie jest spójny Autorka Poetyki teoretycznej wskazuje przy tym na istnienie norm tekstu spójnego i powiada, ie mamy np. typ zdań, nadający się tylko na początek, a inny — tylko na koniec (TU, s. 301; PT, s. 267—287).

Wydaje się, ie w takim opisywaniu spójności widać istotną różnicę między badaczami tett grammar a koncepcją M. R. Mayenowej. O Re pierwsi dążą głównie do opisania elementów i typów spójności w dyskursie, to M. R. Mayenowa silny nacisk kładzie na granicę między tekstem spójnym a niespójnym, na techniki uspójniania niespójnych, co jest typowe dla szkoły J. Apresjana.

Na koniec tej bardzo pobieżnej charakterystyki jeszcze jedna teza M. R. Mayenowej: „teksty literackie budowane jako pewne całości o wyznaczonym początku i końcu są na płaszczyźnie prymarnych mprr+ń

jak status zdań niegra ma tycznych (poetyckich) w lingwistyce trans-macyjno-generatywnej. Relacje między takimi zdaniami na tle norm pójności składniowej są więc zjawiskami „ułomnymi”, „dewiacjami”. * anomaliami** czy ~. jak kto woli — „agrarna tyzmami tekstowymi”. Tniosek pierwszy zatem: mechanizmy semantyczne, syn taktyczne i prag-atyczne, jakie obserwuje się na kilkuzdaniowych odcinkach Tyłkur-o, są jakościowo różne od mechanizmów w całym tekście lite-rćjti m, "Nie można'powiedzieć, że analiza spójności kiUcuzriamowego u pi tu jest modelem analizy spójności w całym tekście. Jest tylko inszą kilku zdań, a jeśli mówi się wówczas o tekście, to termin ten ma wwiele wspólnego z terminem „tekst** używanym w badania da literałach (np. językowa płaszczyzna utworu literackiego). Nie wdając się szczegóły, powiem, że .istnieję takie kategorie tekstu literackiego, które ą tworami Językowymi, ale których w żaden sposób nie da sięHopisać tekstów pserwując tylko zdania 'powiązane linearnie. Są to m. in. takie kategorie, fabuła, postać, narracja, czas,"przestrzeń, symbolika etcT^fsTówem t kategorie, które Janosz Sławiński nkzywa wielkimi figurami semań-jjjźnymi tekstu literackiegoⁿ. Ich rola w budowaniu spójności tekstu Powtarzam lekitjł* a~n~ie~kolejnych zdań) test ogromni. Wkon-

rzadko tekstami spójnymi” (RT, s. 313). Teza ta brzmi jeszcze inaczej: |*pcji M. R. Mayenowej brakuje uwzględnienia tych kategorii do Opisu teksty o wyraźnie dominującej fuąkcji poznawczej są-konstruowane jako maksymalnie spójne, natomiast funkcja poetycka odgrywa rolę destruktora* ijrijńoŚci tekstu (OSP, TiJ, s. 30ŚU-409).    "" •

“ J. Sławiński, SfTMMylu tsypowMS narracyjnej, jW:] Bn*U>. Jipyk. tadycja. Warszawa 1974.