CCF20090225104

naście do Le Mans i dziesięć do Rennes. Nawet te liczby ledwie szkicowo ukazują, czym jest w rzeczywistości ów układ — Francję pokrywa zbiór rozchodzących się sieci, które tworzą coraz to obszerniejsze centra. Każde mniejsze centrum ma swój własny kanał łączący je z następnym wyższym poziomem. Jest ogólną regułą, że drogi łączące centra nie przebiegają przez inne miasta; każde miasto połączone jest bowiem z innym odrębną trasą. Odwrotnie niż w Ameryce,, gdzie miasteczka układają się niczym paciorki na sznurku wzdłuż szos łączących metropolie.

W książce The Silent Language pisałem o tym, jak to we francuskich urzędach widzi się często przełożonego w samym środku pomieszczenia, otoczonego podwładnymi, którzy jak satelici zajmują miejsca wzdłuż linii promieniście rozchodzących się od szefa. Miałem kiedyś okazję zetknąć się z tego rodzaju „centralną figurą”, gdy pewien Francuz, członek zespołu pracującego pod moim kierunkiem, zażądał awansu dlatego tylko, że jego biurko znajdowało się pośrodku! Nawet de Gaulle opiera¹ swoją politykę międzynarodową na centralnym położeniu Francji. Znajdą się tacy, którzy powiedzą, że fakt, iż szkolnictwo francuskie również realizuje ów centralistyczny model, nie ma żadnego związku z rozkładem biur i systemem kolejek podziemnych, siecią dróg i z całym narodem, ale nie mógłbym się z tym zgodzić. Długoletnie obcowanie z rozmaitymi wzorami kultury nauczyło mnie, że takie podstawowe wątki przewijają się w całej strukturze społecznej,

Powyższy krótki przegląd trzech europejskich kultur, z którymi i historycznie, i kulturowo związana jest najściślej nasza klasa średnia, dostarcza niezrównanego kontrastu dla uwydatnienia pewnych głęboko w nas tkwiących wzorców. Przegląd ten wykazuje, że odmienne posługiwanie się zmysłami prowadzi do zupełnie różnych wymagań przestrzennych, niezależnie od poziomu, na którym zechce się to rozpatrywać. Wszystko, poczynając od urzędów, a kończąc na miastach i metropoliach, odbijać może zróżnicowanie zmysłowe ich twórców i mieszkańców. Szukając rozwiązania dla takich problemów jak przebudowa urbanistyczna czy likwidacja kloak wielkomiejskich trzeba pamiętać o tym, jak dana populacja postrzega przestrzeń i jak posługuje się zmysłami. W następnym rozdziale mowa będzie o tych społeczeństwach, których świat przestrzenny jest zupełnie różny od naszego; o społeczeństwach, od których możemy się dowiedzieć czegoś więcej o nas samych.

u*

1

Pisane za życia Ch. de Gaulle*a, w r. 1966. (Przyp. red.)