DSC02282 (4)

XLII ZAGADNIENIA FILOLOGICZNE

wierającego znacznie dłuższy tekst łaciński, w którym występują bohaterowie chansons de geste cyklu Wilhelma z Orange.

To nasilenie sygnałów każe sądzić, że wiek XI jest już rzeczywiście wiekiem tworzenia się i istnienia epopei starofrancuskiej, choć dopiero sam koniec tego stulecia przyniesie redakcję pierwszej chanson de geste, jaka do nas dotarła — oksfordzkiej wersji Pieśni o Rolandzie. Dość powszechne jest dziś przekonanie o istnieniu epopei, lub przynajmniej jakiejś zapowiadającej ją twórczości, około r. 1000, a w każdym razie w trakcie XI wieku. W gruncie rzeczy pogląd taki wydaje się do przyjęcia tak dla tradycjonalistów (nawet jeśli sięgają oni głębiej w przeszłość), jak i dla indywidualistów: poczynając od samego Bediera, i oni nieraz uznawali', że zachowane wersje chansons de geste nie są oryginałami, że przed Rolandem oksfordzkim mogła istnieć inna Pieśń (lub inne Pieśni) o Rolandzie, która posłużyła Turoldowi jako model i punkt wyjścia. Istota rzeczy sprowadza się więc do tego, czy widzi się w Turoldzie tylko jednego z wielu, czy też jedynego, choć przychodzącego po wielu innych, poetę, któremu zawdzięczamy Pieśń o Rolandzie.

III. ZAGADNIENIA FILOLOGICZNE

Rękopisy i wydania „Pieśni o Rolandzie”. Powszechnie przyjęty tytuł Pieśń o Rolandzie nie pojawia się w żadnym ze znanych nam rękopisów starofrancuskich poematu. Sankcjonuje taki tytuł uniwersalna tradycja. Gdy jednak mówimy —■ Pieśń o Rolandzie, mamy na myśli przede wszystkim redakcję najstarszą, najbardziej znaną i, pomimo swych niedoskonałości, najlepszą, jaka zachowała się w rękopisie oksfordzkim (O). Ściślej mówiąc, odnosi się ten tytuł do wersji asonansowanej, której rękopis oksfordzki jest jednym z dwóch świadków, obok rękopisu weneckiego (V⁴). Tej wersji asonansowanej przeciwstawia się młodsza wersja rymowana, czyli przeróbka starej epopei dokonana prawdopodobnie z końcem XII w; i modyfikowana jeszcze w wieku XIII. O jej popularności świadczy fakt, że zachowała się ona aż w pięciu rękopisach, nie licząc kilku odnalezionych fragmentów. Niekiedy, dla odróżnienia, nadaje się tej wersji rymowanej tytuł Roncevaux, który tym razem znajduje potwierdzenie w końcowych formułach zwanych, explicitami (od rozpoczynającego je łacińskiego słowa explicit — „tu kończy się”), jakie pojawiają się w niektórych rękopisach: Exp-licit li Roumans de Ronsevaut lub: Explicit liber tocius romani Roncivaiis.

Oto zestawienie rękopisów obu wersji:

A. Wersja asonansowana (Pieśń o Rolandzie):

1.    O, rękopis oksfordzki, przechowywany w Bodleian Library w Oksfordzie, gdzie w r. 1835 odnalazł go jego przyszły wydawca, Francisąue Michel. Jest to kopia, wykonana w drugiej ćwierci lub drugiej połowie XII wieku (wszystkie inne rękopisy są znacznie młodsze) prawdopodobnie w Anglii, na co wskazują cechy językowe i ortografia właściwe skrybom anglonormandzkim. Liczy ona 3998 asonansowanyęh dziesięciozgłoskowców.

2.    V⁴, rękopis wenecki, w Bibliotece Św.' Marka w Wenecji, z XIV w., zawiera tekst napisany w sztucznym, mieszanym języku francusko-włoskim, jakiego używali autorzy przeróbek chansons de geste w północnych Włoszech. Tekst V⁴, dość bliski oksfordzkiemu, pod koniec oddala się od niego i przyjmuje dla zakończenia opowieści wersję rymowaną. Jest to więc rękopis hyb-rydyczny, kompilacja różnych źródeł. Liczy 6012 wersów.