DSC02432

okresy zarówno stabilizacji, jak i zmian społecznych. Choć funkcjonaliści tradycyjnie kładą duży nacisk na te pierwsze, niektórzy z nich poświęcają uwagę również kwestii zmian społecznych (Cancian, 1960) i związkom, jakie łączą te imiany z wewnętrznymi napięciami społecznymi (Merton, 1968).

TEORIA

KONFLIKTU

W klasycznym marksizmie źródłem zmiany społecznej jest walka klasowa między klasą wyzyskiwaczy i klasą wyzyskiwanych. Napięcia między tymi nie-równoprawnymi grupami społecznymi wymuszają zmiany w strukturze społeczeństwa. Zmiana jest skutkiem potrzeby pogodzenia sprzeczności w strukturze i działaniach. Rozwiązaniem tych sprzeczności nie jest kompromis, ale stworzenie czegoś całkowicie nowego — zmiany społecznej.

Marks początkowo koncentrował się jedynie na sprzecznościach ekonomicznych jako sile napędowej zmian społecznych. Inni zwolennicy teorii konfliktu próbują poszerzyć tę perspektywę. Dahrendorf (1958), na przykład, przyczyny zmian społecznych upatruje w różnych rodzajach konfliktów społecznych. Podstawą ważnych zmian w społeczeństwie mogą być konflikty między grupami etnicznymi, rasowymi i religijnymi (patrz rozdz. 11). Walka między zwolennikami i przeciwnikami prawa do aborcji wywiera znaczny wpływ na politykę społeczną w Stanach Zjednoczonych i wielu innych krajach (patrz rozdz. 13).

PROPOZYCJA

SYNTEZY

Żadna z powyższych teorii nie stanowi pełnego wyjaśnienia zmian społecznych. Toeria ewolucjonistyczna w niewielkim stopniu wyjaśnia szereg wewnętrznych zmian społecznych, takich jak zmiana struktury migracji czy sojuszy politycznych. Zwolennicy teorii cyklicznych opierają się na wyjaśnieniach, które tłumaczą zmiany społeczne w krajach Zachodu, ale wydają się nietrafne w odniesieniu do innych części świata. Funkcjonaliści kładą zbyt wielki nacisk na stabilność i równowagę społeczeństwa; rzadko zajmują się kwestią zmian społecznych, a nawet wtedy traktują je jako zakłócenie funkcjonowania społeczeństwa. Teoretycy konfliktu koncentrują się prawie wyłącznie na napięciach społecznych, głównie ekonomicznych, i niemal zupełnie ignorują pozostałe źródła zmian w społeczeństwie, takie jak postęp techniczny czy nacisk zewnętrzny.

Mimo ograniczeń tych teorii jako uniwersalnych wyjaśnień zmian społecznych dostarczają one użytecznych analiz ich specyficznych typów i warunków, w jakich powstają. Większość teorii przyjmuje jako punkt wyjścia pewną formę ewolucji socjokulturowej. Model zmiany społecznej Mertona łączy elementy teorii funkcjonalistycznej i teorii konfliktu. Wprowadzenie przez niego elementów napięcia do systemu społecznego, a także badania Cosera (1956) nad „funkcjami konfliktu społecznego” są dowodem, iż teoria funkcjonalistyczna i teoria konfliktu dadzą się do pewnego stopnia połączyć.

Krótko mówiąc, teorie ewolucjonistyczne i teorie cykliczne budują ogólne ramy rozumienia ukrytej dynamiki zmian społecznych. Zwracąją one uwagę

343