Zagadnienia do egzaminu z przedmiotu
 Nauka o administracji
1. Podstawowe pojęcia z dziedziny administracji publicznej:
a. administracja publiczna (a. państwowa, samorząd)
Administracja publiczna jest zespołem działań, czynności oraz przedsięwzięć organizatorskich i wykonawczych,
prowadzonych na rzecz interesu publicznego przez różne podmioty, organy i instytucje na podstawie oraz w granicach
ustawy. Administracja publiczna funkcjonuje w obrębie systemu społeczności zorganizowanej w państwo, z jego
instytucjami oraz obowiązującym systemem uregulowań prawnych, zarządza sprawami publicznymi, ma charakter
organizatorski oraz służebny (ma służyć swym decydentom). Administracja publiczna jest systemem instytucji (organów i
jednostek organizacyjnych) działających wedle przyjętych założeń organizacyjnych, funkcjonalnych w sferze faktów i
zjawisk społecznych. W systemie administracji publicznej w Polsce (po 2000 roku) można wyróżnić 2 części składowe:
 administrację państwową (wyposażona w atrybut suwerenności na określonym terytorium, nadrzędna
wobec administracji samorządowej),
 administrację samorządową (powiązana z podziałem terytorialnym państwa, zakres działania organów
administracji samorządowej obejmuje granice danych jednostek terytorialnych  cecha dominująca)
b. administracja rządowa
Administracja rządowa to podstawowa część administracji państwowej, podlegająca Radzie Ministrów jako swoistemu
uosobieniu rządu. Administracja rządowa w Polsce dzieli się na:
 administrację rządową centralną, obejmującą też niezespoloną administrację rządową w województwie;
 administrację rządową terenową (wojewódzką), obejmującą w każdym województwie urząd wojewódzki
oraz zespoloną administrację rządową w województwie (inspekcje i straże), na której czele stoi wojewoda.
c. samorząd terytorialny
Samorząd to wykonywanie ustawowo przekazanych zadań publicznych przez ustawowo utworzone zrzeszenia (wspólnoty,
korporacje publicznoprawne) obywateli lub innych podmiotów prawa. Podstawowe znaczenie w ramach samorządu ma
samorząd terytorialny, to organizacja społeczności lokalnej (gmina, powiat) lub regionalnej (województwo) i jednocześnie
forma administracji publicznej, w której mieszkańcy tworzą z mocy prawa wspólnotę i względnie samodzielnie decydują o
realizacji zadań administracyjnych, wynikających z potrzeb tej wspólnoty na danym terytorium i dozwolonych
samorządowi przez ustawy, pod określonym ustawowo nadzorem administracji rządowej.
d. organizacje pozarządowe
Organizacje pozarządowe to dobrowolne zrzeszenia i fundacje, stanowiące podstawowe formy samoorganizacji
społeczeństwa obywatelskiego.
e. mienie publiczne
Mienie publiczne to własność i inne prawa majątkowe przysługujące podmiotom publicznym. Wyróżniamy:
 mienie państwowe (mienie Skarbu Państwa oraz mienie innych państwowych osób prawnych),
 mienie samorządu terytorialnego i mienie komunalne (mienie samorządu i innych osób prawnych).
Mienie publiczne dzielimy na:
 dobra publiczne (służące wszystkim i zasadniczo niezbywalne),
 mienie administracyjne (służące wykonywaniu podstawowych zadań publicznych),
 mienie gospodarcze (mienie użyteczności publicznej, mienie w przedmiocie działalności komercyjnej).
f. sektor publiczny
Sektor publiczny w obszarze realnym stanowią zasoby rzeczowe i finansowe składające się na mienie publiczne (wraz z
zatrudnionymi zasobami ludzkimi) oraz podmioty, w których udział własności publicznej przekracza 50%.
2. Nauka o administracji publicznej - jej miejsce wśród nauk administracyjnych
a. przedmiot, metody i kierunki badawcze
Nauka o administracji publicznej jest wiedzą z pogranicza nauk praktycznych oraz teoretycznych, zatem występuje
pluralizm metod i kierunków badawczych. Metody badawcze muszą być dobrane w sposób adekwatny do podjętego
zadania badawczego. Zadania nauki o administracji to, m.in.:
 diagnoza istniejącego stanu administracji,
 cele i zadania publiczne,
 otoczenie działalności administracyjnej,
 organizacja i środki działania administracji,
 skutki działalności administracyjnej,
 problematyka aksjologiczna (aksjologia  nauka o wartościach).
Badania nad administracją publiczną wymagają stosowania różnych metod, m.in.: metod właściwych dla socjologii
(obserwacja uczestnicząca, ankieta, wywiad), eksperyment, metod statystycznych (porównawczych, historycznych).
b. nauka o administracji a nauka prawa administracyjnego i nauka polityki administracyjnej
Nauka administracji w klasycznym ujęciu "triady nauk administracyjnych" miała zajmować się opisem stanu administracji
publicznej. Odróżniano ją od nauki prawa administracyjnego oraz nauki polityki administracyjnej. Nauka prawa
administracyjnego bada przepisy prawa administracyjnego; tj. takie normy prawne, które określają status organów
administracji publicznej, ich strukturę, kompetencje, zadania, formy działania; a także takie, które określają prawa i
obowiązki obywateli w relacji z administracją publiczną. Bada ich treść, dokonuje ich wykładni, ocenia pod kątem zasad
konstytucyjnych, interpretuje, porządkuje i ustala zasady ich stosowania w praktyce. Często nie uwzględnia niestety
społecznego kontekstu ich uchwalania i wprowadzania, a także kosztów, jakie muszą z tego tytułu ponosić obywatele,
żeby sprostać ich wymaganiom. Nauka polityki administracyjnej ma przygotowywać programy działania administracji,
formułować postulaty, przewidywać społeczne skutki wprowadzania ich w życie. Powinna integrować wyniki różnych
nauk (zwłaszcza ekonomicznych, medycznych, psychologicznych i socjologicznych) dla oceny posunięć organów
administracji, szczególnie zanim zaczną wprowadzać je w czyn ze szkodą dla obywateli.
3. Podstawy ustrojowe administracji publicznej w świetle zasad konstytucyjnych w RP:
a. zasada demokratycznego państwa prawnego
Zasada demokratycznego państwa prawnego sprowadza się do założenia, iż organy i instytucje tejże administracji mogą
podejmować działania (czynności) urzędowe wówczas, gdy przepisy obowiązującego w państwie prawa nakazują lub
upoważniają do podjęcia określonych działań. Organy administracji muszą zatem działać na podstawie i w ramach
przyznanych im uprawnień, tzn. na podstawie prawnie określonych kompetencji. Zasada demokratycznego państwa
prawnego wymaga, by instytucje podejmowały działania wówczas i tylko w takim zakresie, w którym pozostają
upoważnione lub wręcz zobowiązane do działania przez przepisy obowiązującego prawa. Zasada wymaga również tego,
by chronione było zaufanie obywateli wobec państwa i jego organów. Wymóg obejmuje zachowanie przez organy
administracji publicznej minimalnej uczciwości w stosunku do obywateli (przestrzeganie ustalonych zasad,
niewycofywania się ze złożonych przyrzeczeń, nienadużywanie pozycji względem obywateli). Ponadto zasada wymaga, by
obywatel nie był zaskoczony uchwalaniem lub zmianą istniejącego prawa (okres vacatio legis  zapoznanie się obywatela
z prawem). Dalszym wymogiem wynikającym z zasady państwa prawnego jest wymóg określoności prawa. Przepisy
prawa powinny być stanowione w postaci na tyle zrozumiałej i jednoznacznej, by adresaci mogli bez trudu określić
konsekwencje swego postępowania oraz być identycznie traktowani przez organy administracji. Wymogiem zasady
państwa prawnego jest również reguła proporcjonalności (zakaz nadmiernej ingerencji). Wkraczanie przez organy
publiczne w życie obywatela powinno być usprawiedliwiane tylko w uzasadnionych przypadkach.
b. zasada praworządności i legalności działania administracji publicznej
Zasada legalizmu (praworządności) zawarta jest w artykule 7 Konstytucji RP. Zgodnie z jego brzmieniem:  organy władzy
publicznej działają na podstawie i w granicach prawa . Warunkiem podjęcia działania przez organ władzy jest istnienie w
przepisach prawa upoważnienia do podjęcia czynności w danej sytuacji, opisanej przez hipotezę normy prawnej. y
ródła
prawa są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia oraz akty prawa miejscowego.
Organy administracji są związane obowiązującą hierarchią aktów prawnych. Działanie bez podstawy prawnej jest
pozbawione skutków prawnych.
c. zasada podziału i równowagi władz publicznych
Zasada podziału władzy należy do kanonu współczesnych ustrojów demokratycznych. W zakresie istotnym dla działania
administracji publicznej zasadniczym jej elementem jest oddzielenie funkcji stanowienia prawa od jego stosowania oraz
od funkcji bezstronnego rozstrzygania konfliktów na tle stosowania prawa. Administracja rządowa podlega Radzie
Ministrów, zaś Prezes Rady Ministrów sprawuje nadzór nad samorządem terytorialnym. Ustawodawca kształtując
administrację publiczną powinien brać pod uwagę wymóg zachowania podziału władzy i np. niepowierzania organom
administracji publicznej funkcji stanowienia prawa, czy rozstrzygania sporów. Wchodziłby wówczas na grunt władzy
ustawodawczej i sądowniczej. Z drugiej strony sądy i trybunały nie powinny wyręczać urzędników, czy posłów.
Ministrowie kierujący działami administracji rządowej wydają rozporządzenia, na podstawie których działają podległe im
organy. Ustawa powinna wskazywać możliwie konkretnie  organ właściwy do wydania rozporządzenia i zakres spraw
przekazanych do uregulowania oraz wytyczne dotyczące treści aktu . Rozporządzenie wykonawcze do ustawy nie
powinno więc przekraczać ustawowego upoważnienia i regulować tylko te materie, na które wskazuje przepis ustawowy.
d. zasada decentralizacji administracji publicznej
Zasada decentralizacji władzy publicznej zawiera się w artykule 15 ust. 1 Konstytucji RP. Zgodnie z tą zasadą ustrój
terytorialny zapewnić ma trwałe, konstytucyjne i ustawowo zagwarantowane przekazanie organom funkcjonującym na
różnych szczeblach podziału terytorialnego zadań, kompetencji i środków organów działających na szczeblu
ogólnokrajowym. Decentralizacja administracji publicznej sprowadza się do skonstruowania i konstytucyjnego
zagwarantowania systemu organizacyjnego, w którym poszczególne terytorialne szczeble władzy zostaną wyposażone w
wyraz
nie ustalone kompetencje, przekazane z wyższych hierarchicznie szczebli. W ustroju RP podstawową strukturą
zdecentralizowaną pozostaje administracja samorządu terytorialnego. Spory kompetencyjne między organami
samorządów rozstrzygają sądy administracyjne.
4. Uwarunkowania historyczne i współczesne rozwoju administracji publicznej:
a. główne cechy administracji historycznej (starożytnej, średniowiecznej)
Starożytność:
Średniowiecze:
Upadek cesarstwa rzymskiego na zachodzie 476 r do upadku cesarstwa bizantyjskiego (od 689 cesarstwa rzymskiego na
wschodzie 1453 r Odkrycie Ameryki  1492 r)
 okres V-VII w: kształtowanie się państw szczepowych, upadek kultury
  ciemne wieki VIII-IX w: odrodzenie idei imperialnej, odrodzenie teorii i praktyki
 renesans karoliński X-XI w: kształtowanie europejskiego systemu państw
 kształtowanie instytucji feudalizmu XII-XIII w: powrót do dorobku starożytności, tworzenie systemu
kultury filozofii i technologii
 XIV-XV w: monarchia stanowa, państwa narodowe, jesień średniowiecza
Podstawowe cechy:
1. Stałość przyrody i społeczeństw.
2. Religia wartością najwyższą  Bogu co boskie, cesarzowi co cesarskie - próby podporządkowania państw papieżowi.
3. Kształtowanie państw narodowych
4. Wojny sprawiedliwe i niesprawiedliwe
5. Teoria państwa
6. Reprezentanci społeczeństwa
7. Społeczeństwo obywatelskie
8. Rządy prawa (pierwsi prawnicy)
9. Prawo naturalne
10. Suwerenność ludu (społeczeństwa)
11.Wielkie zmiany w każdej dziedzinie państwa
12.Rola uniwersytetów (Sorbona-1200 r., Uniwersytet Krakowski  1364, Wiek XV  20 Uniwersytetów), przekształcenie
cywilizacji antycznej w duchu religii, kształtowała się kultura bizantyjska.
b. główne cechy administracji monarchii absolutnej (państwa policyjnego)
Cechy:
 władza króla jest nieograniczona, osoba władcy jest całkowicie utożsamiana z państwem,
 scentralizowany aparat państwowy, składający się z fachowych oraz przygotowanych do pełnienia funkcji
urzędników, sprawny aparat biurokratyczny,
 odsunięcie reprezentacji stanów od decyzji politycznych,
 rozwój zawodowego wojska na utrzymaniu państwa, silna i narodowa armia,
 rozwój systemu skarbowo-podatkowego (dzięki temu szybki rozwój gospodarczy),
 dążenie do uniezależnienia się od Kościoła,
 istotną rolę wśród organów centralnych sprawował Kanclerz (zwierzchnik sądów), a za odpowiedników
ministrów można uznać sekretarzy stanów.
c. administracja weberowska w państwie prawnym (XIX i XX wiek)  jej zalety i wady
Zalety:
 wszystkie działania, także stosunki między członkami organizacji, są uregulowane określonymi przepisami
 każdy z urzędników ma określony obszar działań, za które jest odpowiedzialny w zależności od własnych kompetencji
 hierarchia władzy jest wyraz
na, zadania są przydzielane jako obowiązki służbowe i wszystkie niższe urzędy są
kontrolowane przez urzędy zwierzchnie
 wszystkie stosunki między urzędnikami mają charakter bezosobowy, cechy osobowe i uczucia nie mają wpływu na te
relacje
 urzędnicy są odpowiednio przygotowanymi, wyedukowanymi profesjonalistami
 kariera urzędników, awansowanie w ramach organizacji jest zależne od ich osiągnięć oraz stażu pracy i zgodne z
obowiązującymi przepisami
 sfera zawodowa urzędników, którzy pełnią swe funkcje jako pracownicy najemni, jest całkowicie oddzielona od sfery
prywatnej  nie są oni właścicielami żadnej części organizacji
 wymiana informacji następuje tylko poprzez przekazywanie oficjalnych dokumentów
 zbiór dokumentów staje się pamięcią organizacji
 urzędnicy mają zapewniony wysoki prestiż, a także stałość pracy i emeryturę
Wady:
 brak sprawnego działania w przypadku sytuacji nietypowych, które nie są uwzględnione w obowiązujących przepisach;
 problemy z wdrażaniem innowacji, ponieważ one same są sytuacjami nietypowymi i wymagają reorganizacji istniejącej
struktury organizacyjnej
 pojawianie się wewnątrz organizacji nieformalnych grup, które mają duży wpływ na jej funkcjonowanie, głównie w
odniesieniu do zdobywania władzy i realizacji partykularnych interesów.
 konflikty między ekspertami, dla których autorytetem jest wiedza i urzędnikami, bazującymi na hierarchii organizacyjnej
 przemieszczenie celów, które uwidacznia się w tym, że:
" przestrzeganie przepisów staje się ważniejsze od realizacji celów, do jakich powołana została organizacja
" skupianie się przez organizację na własnym funkcjonowaniu, zamiast na świadczeniu usług
" szukanie innych celów przez organizacje, gdy te do których została powołana już są zrealizowane
Jedną z negatywnych cech, jaką zauważał Weber, była kwestia dążności do "nieśmiertelnego" trwania ukształtowanych już
struktur biurokratycznych. Drugi z zauważanych przez niego problemów, to mnożenie liczby ekspertów w ramach samej
organizacji biurokratycznej. Administracja publiczna działa na podstawie przepisów prawa, dlatego liczne patologie w
funkcjonowaniu administracji publicznej są wprost wynikiem przepisów tworzonych niezgodnie z zasadami dobrej legislacji
 sprzecznych, niespójnych, dwuznacznych lub nadmiarowych.
d. nowoczesne koncepcje administracji: Nowe Zarządzanie Publiczne, Public Governance.
Nowe Zarządzanie Publiczne (NPM - New Public Management) pojawiło się najpierw w Wielkiej Brytanii, Australii i Nowej
Zelandii w latach osiemdziesiątych XX w., a od początku lat dziewięćdziesiątych zyskało swe miejsce w USA. W mniejszym
lub większym zakresie jego recepcja ma dzisiaj miejsce praktycznie w każdym kraju europejskim, także w Polsce.
Charakterystyczną cechą NPM są quasi-autonomiczne organizacje, które przybierają postać swoistego rodzaju agencji
prywatnych, działających w imieniu państwa. Są one powoływane w celu usprawnienia działań rządu.
Procesy charakteryzujące NPM:
1) rozdzielenie ról klienta (odbiorcy usługi) od dostarczyciela usług,
2) promowanie kontraktowania usług publicznych,
3) zorientowanie na osiąganie wyników,
4) uelastycznienie płacy i warunków pracy,
5) rozdzielenie aktywności politycznej (planowanie i podejmowanie decyzji strategicznych) od zarządzania
operacyjnego (realizacji polityk publicznych),
6) wprowadzenie elementów rynkowych i quasi-rynkowych do administracji publicznej,
7) zorientowanie działań na klienta,
8) wypracowanie przez rząd regulacji określających sposób świadczenia usług i ich standard.
Public Governance
Administracji publiczna postrzegana z punktu widzenia społeczeństwa obywatelskiego. Public governance to nie struktury
administracyjne czy rządowe (govern-ment), ale proces zarządzania złożonym społeczeństwem z udziałem podmiotów
sektora publicznego i prywatnego, często w postaci sieci, w której miejsce centralne wcale nie musi należeć do organu
administracji publicznej (zarządzanie przez współrządzenie).
5. Narodowe modele administracji publicznej:
a. Model brytyjski
b. Model francuski
c. Model niemiecki
d. Model amerykański (USA)
e. Kształtowanie modelu polskiego: okres miedzywojenny, PRL, reformy po 1989 r.
6. Administracja publiczna jako makrosystem organizacyjny:
a. zasady budowy porządku organizacyjnego
b. współczesne struktury biurokratyczne
c. organizacje otwarte na inicjatywę i innowacje
7. Czynniki systemowe organizacji administracji:
a. Zadania administracji
b. Środki działania
c. Więzi i ogniwa organizacyjne
d. Rozpiętość kierowania
e. Typologia struktur administracji
f. Kierowanie w administracji publicznej
8. Działania administracji w sferze zewnętrznej
a. Stanowienie i stosowanie prawa
b. Procesy decyzyjne w administracji publicznej
c. Rola norm etycznych w działaniu administracji
9. Organizacja i zasady działania administracji publicznej w Polsce
a. Struktura i zadania administracji centralnej: administracja rządowa i inne podmioty.
b. Organizacja i zasady działania Rady Ministrów
c. Prezes Rady Ministrów i ministrowie (działowi, zadaniowi) oraz ich aparat pomocniczy.
d. Wojewoda i rządowa administracja terenowa
e. Samorząd terytorialny: struktura i zadania.
10. Kontrola administracji publicznej:
a. Pojęcie i rodzaje kontroli administracji
b. Kontrola sądowa administracji
c. Pozasądowa kontrola zewnętrzna administracji
d. Kontrola wewnętrzna administracji
11. Administracja publiczna a społeczeństwo obywatelskie:
a. Pojęcie społeczeństwa obywatelskiego
b. Organizacje pozarządowe i inne formy aktywności obywatelskiej
c. Współdziałanie administracji publicznej z organizacjami pozarządowymi.
12. Kierunki modernizacji administracji publicznej w Polsce
a. Przekształcenia charakteru działań: deregulacja, prywatyzacja, uspołecznienie
b. Rozrost funkcji policyjnych administracji
c. Europeizacja i globalizacja w administracji publicznej
d. Wdrażanie nowoczesnych technologii administrowania.