DSC02819

W czasach rozumowań i dojrzałego rozsądku uczucie nieskończoności przeniosło się z świata rzeczywistego do poezji i w sztuce znalazło schronienie.

Oczywiście, znać tu lekturę rozprawy Stanisława Kłokockiego oraz teoretyków niemieckich. Mochnacki posuwa się jednak dalej. Obok rozróżnienia psychologicznego uczucia oraz filozoficznej idei, wykorzystuje termin do analizy metafizycznych aspektów sztuki nowoczesnej. Podobnie jak „czysty rozum” lub „fcałkuł differentionalny” stanowiące przedmiot refleksji filozoficznej i matematycznej, tak rozmaite utwory artystyczne odnoszące się do idei nieskończoności - poddane zostają krytyce estetycznej, albowiem „w czasach rozumowań i dojrzałego rozsądku uczucie nieskończoności przeniosło się z świata rzeczywistego do poezji i w sztuce znalazło schronienie”²’⁸. Mochnacki tropi je więc w literackiej twórczości Adama Mickiewicza, Seweryna Goszczyńskiego, Józek Korzeniowskiego i w muzyce Niccoló Paganiniego, Karola Lipińskiego czy Fryderyka Chopina. Najczęściej nie wskazuje wprost, ale nazywa pośrednio, szukając wyrażeń metaforycznych lub synonimów dopełniających odczuwalną metafizykę, gdy przychodzi do opisu trudnych do zdefiniowania własnych stanów psychicznych, silnych emocji, przeczuć, wrażeń.

I tak, w języku Mochnackiego pojawiają się: „bezmiar uczuć” (wielokrotnie w odniesieniu do poezji i muzyki), „nieskończone pasmo nowych nieznanych tonów”²’⁹, „nieokreśloność” i „pewne nieskończoności uczucie, co Francuzi trafnie oznaczają wyrazem: vague [fala]”¹⁴⁰. Dla Mochnackiego nieskończone są tony, dźwięki i słowa przywołujące pojęcie starożytnego logosu jako znaku Boskiego intelektu i mocy kreacji. Sztuka—jak u Scheilinga — stanowi

^1}ł M. Mochnacki, O .Sonetach ” Adama Mickiewicza, w. tenże, Pisma krytyczne i polityczne, 1.1, wstęp Z. Przychodniak, wyb. i oprać. J. Kubiak, £. Nowicka, Z. Przychodniak, Kraków 1996, s. 122.

^2,9 Tenże, Koncert Karola Lipińskiego, „Gazeta Polska" 1827, nr 353 z 23 XII; cyt. za: $. Jarociński, Maurycy Mochnackijako krytyk muzyczny, „Studia Muzykologiczne” 1954, ł. 3, s. 462.

²⁴⁰ Tenże, Drugi koncert Karola Lipińskiego, „Gazeta Polska" 1828, nr 28 z 28 I; cyt. za: tamże. s. 464.

dlań odbicie porządku natury ustanowionego przez Boga. Człowiek odszyfrowuje tajemnicze hieroglify Boskiej natury w dziełach artystów, wywołujących u odbiorców to wyjątkowe uczucie. Gdyby nie wolna wola artysty i każdego z nas oraz czuwająca nad historią ludzkości Opatrzność - „świat pod zmysły podpadający nie byłby wtenczas zwierzchnią szatą promienistego ducha, wcieleniem, rozsianiem w nieskończoną przestrzeń odwiecznego, nieskończonego słowa, logos"¹*¹.

Prawdziwa sztuka korespondująca z odwiecznymi prawami dotyka więc nieskończoności, wywołując u odbiorcy określone uczucia i potrzebę ich zgłębiania u krytyka. Odbywa się to na drodze hermeneutycznego odkrywania znaczeń i empatycznego wnikania w głęboką jaźń twórcy. Jan Ludwik Żukowski (ok. 1800—1831), będący pod wyraźnym wpływem estetyki Mochnackiego i najnowszej filozofii niemieckiej, mógł tedy pokusić się o definicję tego pojęcia jako szczególnego stanu umysłu człowieka, który w relacji z postrzeganym zmysłowo światem natury, tworzy dzieła bezpośrednio odnoszące się do tajemniczej sfery, obrazując uczucie nieskończoności tkwiące w nas implicite (Karte-zjusz, Spinoza, Schelling, Kłokocki). Natomiast artysta poddający się władzy rozumu konstruuje utwory spajające w syntetyczną całość rozmaite refleksje, szczegółowe obserwacje oraz idee, wypracowując niejako dyskurs zracjonalizowany, ale również dotykający zjawiska (Kant). W ten sposób nieskończoność ujawnia się w dziełach artystów zarówno wskutek bezpośredniego działania natchnienia, jak i w wypracowanych myślowo konceptach. Nieograniczony w swoich możliwościach kreatywnych romantyczny podmiot, wywiedzion; wprost z filozofii Fichtego, staje się artystycznym rewelatorem myśli i uczui

^M> Tenże, Mnich. Trajedia Korzeniowskiego, .Kurier Polski” 1830, nr 144 z 13 VII; cyt.; Pisma krytyczne i polityczne, s. 257.