DSC02825

połączenie filozofii z religią i przekształcenie myśli spekulatywnej w „filozofię czynu”, zdolną wywierać realny wpływ na życie społeczne i polityczne*^ł7.

Na tej mapie istnieje jednak dość szczególny obszar, bardzo ciekawy dla naszych rozważań, można powiedzieć - do pewnego stopnia wyjątkowy. To filozoficzno-estetyczne rozważania przywołanego tu już Karola Libelta (1807— -1875). W swoich głównych dziełach z lat 40. prezentuje odmianę „filozofii narodowej” (termin ukuty przez Bronisława Trentowskiego) pod postacią „filozofii słowiańskiej” (nie bez wpływu były tu wykłady paryskie Mickiewicza), natomiast w estetyce układa w niesprzeczną całość rozmaite wątki schellingiań-skie i heglowskie, spaja je konceptem mesjanistyczno-mistycznym i obrazuje w rozważaniach charakteryzujących proces twórczy i wyobraźnię. Interesuje mnie tu rzecz jasna tylko określony aspekt w tym bardzo bogatym, wielostronnym myśleniu Karola Libelta o sztuce.

Wypada rozpocząć od przywołania młodzieńczej rozprawy doktorskiej poznańskiego filozofa. Napisana w Berlinie pod okiem samego Hegla i obroniona z wyróżnieniem w 1830 roku dysertacja Depantheismo in philosophia (Opanteizmie w filozofii) przynosi m.in. ciekawą dla nas interpretację wyjątków poezji perskiej, w której nieskończoność stanowi bodaj najważniejszy problem. W tych końcowych ustępach pracy Libelta znać duży wpływ profesora Hegla, który w wykładach o filozofii dziejów ujawniał obecność nieskończoności ducha w buddyzmie jako immanentnej, wiecznej i niezmiennej cechy Istoty Najwyższej¹’¹ i wskazywał na nieskończoność ducha jako zasadniczy temat Ewangelii¹”. Za tymi myślami podążył polski doktorant. Korzystając z nie-

^1,7 A. Walicki, Problem religii w ideologiach..., s. 61.

^lł* Zob. G. W. F. Hegel, Wykłady z filozofii dziejów, c. 1, s. 256-257.

^1,9 Tamże, c. 2, s. 168-169.

IJO

mieckiego tłumaczenia perskiej poezji Mahmuda Szabistanego (suficki poeta--mistyk, zmarł w 13 20 roku), pomieszczonej w książce teologa protestanckiego Friedricha Augusta Tholuka Die Blutensammlung aus der morgenlandichen Mystik {Kwietny zbiór z mistyki wschodnich krajów, Berlin 1825) — zdystansował się wobec autora wymienionej pracy, poszukującego panteistycznej jedni świata, kosmosu, natury i Boga w analizowanych kasydach. Libelt patrzący z krytycznym dystansem na wybrane założenia filozofii panteistycznej (taki cel przyświecał dysertacji doktorskiej), w perspektywie Boga chrześcijańskiego jako bytu „najwyższego, wiecznego, niepodzielnego, największego, nieskończonego, najdoskonalszego”¹⁶⁰ wskazuje nie bez zachwytu na kontemplacyjny charakter poezji Mahmuda i zawartą tam koncepcję nieskończoności, zbliżoną do chrześcijańskiej. Zwraca uwagę na trudności w pełnym i godnym wyrażeniu pojęcia nieskończoności Boga, co przybliża perskiego poetę do późniejszej filozofii Spinozy, i jako jeden z przykładów przytacza następujący ustęp (tu w tłumaczeniu z języka niemieckiego Juliusza Domańskiego):

Nieskończony jest prabyt i bez granic,

Dlatego nie możesz go ująć w słowa i myśli.

To tylko sprawa odczucia—nic innego nie zdołasz powiedzieć.

Jakże odczucie da się przenieść w słowa!

Jeśli jednak mędrzec chce mówić o tym, co boskie,

Musi odczucie swoje ująć w jakiś obraz.

Jeśli prawda ma być zrozumiała przez adeptów,

Mędrzec musi przekształcić nieskończone w skończone.

Świat zmysłowy jest tylko cieniem świata duchowego,

Od duchowego czerpie on swój pokarm.

1

⁶° K. Libelt, O panteizmie w filozofii, w: tenże, Samowladztwo rozumu i objawy filozofii słowiańskiej. O miłości ojczyzny. System umnictwa. O panteizmie w filozofii, oprać, i wstępem opatrzył A. Walicki, Warszawa 1967, s. 491.