DSC02890 (4)

9

Niezwykła struktura całości

naga z nich, a jedynie dokładając na końcu kilka następnych (Na kuchennych schodach, Szczur, Bankiet)⁶. Sądzę, że jeżeli potraktujemy tę książkę jako szczególną opowieść o jednym podmiocie, to wówczas zamaskowane zachowanie integralności Pamiętnika w Bakakaju stanie się decyzją o dużym znaczeniu. Stanie się dla nas jasne, że Gombrowicz miał do tego tomu stosunek ambiwalentny: strzegł całości przekazu, ale jednocześnie maskował go, utrudniał do niego dostęp. W pewnym sensie zamknął, uwięził Pamiętnik w Bakakaju.

Można więc sądzić, że przy wszystkich wahaniach i wątpliwościach ten zbiór opowiadań miał dla Gombrowicza wartość właśnie jako szczególna całość. Ale jednocześnie musimy zauważyć, że reguły integracji działające w Pamiętniku z okresu dojrzewania okazały się tak zaskakujące, że wartość tomu jako skomponowanej całości podawana była często w wątpliwość. Na razie załóżmy więc, że to, co miało być opowiedziane, inaczęj opowiedzieć się nie dawało. Ze jedność, o której mowa, inaczej wyrażona być nie mogła.

W poetyckiej, a zarazem groteskowej, eksploatującej różne wymiary nieświadomości strukturze tekstu żaden istotny wątek nie ginie, ale też żaden nie istnieje w nieruchomym, raz na zawsze ustalonym porządku pierwszeństwa i drugorzędności: nieustannie przesuwają się one do przodu albo w głąb sceny, w cień, ku światłu lub w półmrok; zajmują centrum uwagi albo schodzą na odległy margines. Tylko obserwacja całych konstelacji pojawienia się motywu czy tematu, próba całościowej, jakby przestrzennej charakterystyki pozwoli nam lepiej pojąć grę rozpadania się i scalania Gombrowiczowskiego tekstu. Tb znaczy także zrozumieć grę, która się toczy o tożsamość tekstu i tworzącego go podmiotu.

Przekradanie się śmierci

Jeżeli jest to ukryta biografia, to tym bardziej może dziwić, że nie zaczyna się tak, jak zazwyczaj one się zaczynąją: od narodzin