DSC04601

dywidualności jak Mickiewicz, Słowacki, poeci programowo oryginalni, wyrażają ten sam model przeżywania, poddani są regułom wzorca lirycznego epoki romantyzmu. Buntując się przeciwko przebrzmiałej już konwencji pseudoklasycznej, odrzucając nieprzydatny wzorzec liryczny epoki minionej, stworzyli nowy, będący wyrazem sposobu przeżywania nie tylko ich samych, ale całego współczesnego im pokolenia. Siła oddziaływania liryki polega na tym, że odbiorca, ukształtowany przez odpowiedni model przeżyć, skłonny jest traktować"*,,ja” liryczne nie jako odpowiednik twórcy, ale jako postać, która wyraża przeżycia odbiorcy, są one bowiem podobne do tych, które zawiera utwór. Tak można wyjaśnić słowa Zygmunta Krasińskiego o Mickiewiczu — „My z niego wszyscy”. Twórca Ody do młodości i Reduty Ordona wyrażał w poezji nie tylko własne doznania, ale przeżycia całego pokolenia ukształtowane przez wzorzec liryczny epoki. Tym, który ów wzorzec kształtuje, jest podmiot liryczny.

Fikcyjność w liryce podkreśla wymownie fakt, że istnieje wiele utworów lirycznych, których podmiotu nie można utożsamić z autorem K Przyjrzyjmy się, jak jest skonstruowany podmiot liryczny w wierszu Norwida Pielgrzym:

Nad stanami jest 1 stanów — stan,

Jako wieża nad płaskie domy Stercząca, w chmury...

Wy myślicie, że i ja nie Pan,

Dlatego że dom mój ruchomy Z wielbłądziej skóry...

Przecież ja — aż w nieba łonie trwam,

Gdy ono duszę mą porywa,

Jak piramidę! ¹

Przecież i ja — ziemi tyle mam,

Ile jej stopa ma pokrywa,

Dopokąd idęL.

Podmiotem lirycznym wyraźnie ujawniającym się w wierszu poprzez zaimki („ja”, „mój”, „ma”, „mą”) i przyporządkowane ira formy czasownikowe („trwam”, „mam”, „idę”) jest pielgrzym podróżujący na wielbłądzie w Egipcie (wzmianka o piramidzie). Pierwsza zwrotka zawiera tezę o najwyższym „stanie” człowieka, którą podmiot konstatuje posługując się porównaniem:

Jako wieża nad płaskie domy Stercząca, w chmury—

Kontrast wieży i domu spotęgowany jest przydawkami.

W drugiej zwrotce podmiot zwraca się do wirtualnego¹ odbiorcy podejmując z nim polemikę. Argumentem o niskim stanie podmiotu, argumentem czytelników przytoczonym przez podmiot, jest ubóstwo pielgrzyma, tu zobrazowane poprzez „dom ruchomy z wielbłądziej skóry**. Stanowi to świadomą kontynuację obrazowania z pierwszej strofy: „wieża” — „płaskie domy** — „dom ruchomy z wielbłądziej skóry*’.

Trzecia i czwarta zwrotka zawiera odparcie argumentów poniżających „ja” liryczne wyrażonych w zwrotce poprzedniej. Wysokość stanu — wartość człowieka nie zależy od dóbr materialnych:

— aż w nieba łonie trwam,

Gdy ono duszę mą porywa,

Jak piramidę!

Piramida stanowi tu konsekwentny znak — równoważny z „wieżą sterczącą w chmifry”, przeciwstawioną „płaskim domom”. Epitet określający domy zawiera jednocześnie wartość emocjonalną, charakteryzuje „płaskość”, małoduszność ich bogatych mieszkańców, ceniących przede wszystkim dobra materialne jako podstawę oceny człowieka. Tak właśnie widzi podmiot adresata swojej polemicznej wypowiedzi. ²

1

Utwory, w których nie można utożsamić podmiotu lirycznego z autorem, określa się nazwą liryka maski (jeżeli wyrażone w wierszu treści można przypisać autorowi) lub liryka roli (jeżeli podmiotu nie można identyfikować z autorem), np. List Anny Żywioł Jastruna, w którym podmiotem jest kobieta analfabetka, liryki ludowe Konopnickiej, w których mówią chłopi, itp. To rozróżnienie wywodzące się z romantycznego pojmowania poezji wydaje się już <M& przestarzałe (patrz H. Markiewicz: Główne problemy*, jw., s. 169).

2

Tui. zaprojektowanego w utworze, który tu pokrywa się z kategorią adresata wypowiedzi: »wy myślicie”.