DSC04614 (2)

XL TON OSOBISTY

ton staroświecki, ale przejmujący, ton pamiętnika. Ton ten nabiera siły w wierszach Napoju cienistego. Z czasu metafizyk nego i filozoficznego przenosimy się tutąj często w czas jednostkowy i psychologiczny. Utraconemu rajowi ludzkości zostaje przeciwstawiony utracony raj jednostkowy — dzieciństwo (Krajobraz utracony> liczne wiersze ewokujące wspomnienia dzieciństwaj. Skomplikowane nakładanie się rozmaitych czasów jednostki na siebie mcitna porównać z obecnością w kulturze rozmaitych czasów historycznych. Poezja Leśmiana bowiem zawsze wychodzi nieuchronnie z wymiaru osobistego w wymiar interpersonalny. Potwierdzenie osobowości, odzyskiwanie Wtrąconego czasu dokonuje się w kontakcie, interakcji z drugim człowiekiem:

I gdy mnie — dzisiejszego—całujesz, śniąc, w usta —

Tamten we mgle się budzi — i szepce twe imięt

(Tamten)

Przed wstawiając bowiem ton osobisty, personalistyczny— nieautentycznemu społeczeństwu czy tłumowi postuluje Leśmian jednocześnie prawdziwą więź międzyludzką, solidarność.

Los ludzki dzieje się tu w antynomii: samotny — solidarny. Pojędu antycznego fatum, które pojawia się jako wyraz sil obcych i nieuchronnych, zostaje przedwstawiona odpowiedzialność wspólna i ludzki wysiłek.'Najsilniej sformułował to poeta w paradoksach wiersza Do siostry: „Wszyscy winni są śmierci każdego człowieka!/ [...] A my mówimy: losl” W wierszu Przechodzień kimś ocalającym, zbawiającym jest przechodzień, drugi człowiek-To spotkanie człowieka z człowiekiem jest w wierszach Ieśmiana tyleż możliwe, co — niemożliwe, jak w wierszu [Spotykam go codziennie. Twarz, wklęta w ramiona]. Dlatego humanizm Leśmiana można określić jako pesymistyczny. Konstruktywny i dążący do odmiany losu, przyłącza się pizedeż do chóru literatury tragicznej. Można w tym widzieć wyraz osobistych doświadczeń poety, ale także—jak w dziele innego

. .    3

wielkiego Europejczyka, Franza Kafki — odbicie historii, ciemnej chmury wiszącej nad Europą między dwoma wojnami, odbicie takich społecznych stosunków międzyludzkich, które utrudniają solidarność i miłość.

Motyw miłości. Tę solidarność, o której mowa w wierszach Leśmiana, można określić także jako wezwanie do miłości. Poeta, spierający się z Bogiem chrześcijańskim o człowieka, podejmujący tragiczny dylemat egzystencjalistycznej filozofii, staje jednocześnie po stronie mitu miłości, w tworzeniu którego tradycja chrześcijańska odegrała tak ważną rolę. Miłość, pojęta jako głęboka postawa duchowa, przebija przez wszystkie późne erotyki Leśmiana, ale jest obecna i w wierszach wcześniejszych.

W wierszu Dzień skrzydlaty,/ukazującym mit Chrystusowy przeniesiony w wyłączny wymiar etyczny, sformułował poeta tę etykę miłości, łączącą mężczyznę i kobietę wobec „Niego”, który zjawia się „biedny, z cierniami na skroni”:

Zrozumieliśmy wszystko! — I że właśnie tak trzeba!

I że można — bez szczęścia... I że można — bez nieba...

Tylko drobnieć i maleć od nadmiaru kochania.

A to była — odpowiedź, i nie było — pytania.

Mało w poezji polskiej wierszy o miłości tak dojrzałej i pełnej, .wychodzącej poza dekoracyjny mit miłości dworskiej, poza samo uniesienie namiętności czy zalotów, płytki sentymentalizm, egzotykę Ewig-Weibliches, wiecznej kobiecości. A taką przecież — młodzieńczą, zewnętrzną, sensualistyczną problematykę miłości przynosili Tetmajer i — Mickiewicz. Na t( lukę w poezji polskiej wskazywał kiedyś Norwid. Nie zapełni jej, nie zapełniła jej Młoda Polska, dokonał tego dopiero Leśmian Jest to miłość wspólnego życia, doli i niedoli, dozgonna i p zgonie.| Kocha się tam nie tylko piękno młodości, ale taki dojrzałość i złą godzinę, w której się ginie: „Śniło mi się, 1 konasz samotnie / [...] Leżysz — męką szpecona bezkarną I zanikiem wychudzonych lic” (Sen). Tę dojrzałość zwła&za