DSC04620

drżało jeszcze gniewne pod skórą fal migotało

Podmiot określa swój stosunek do opisywanego zjawiska poprzez animizację: „morze [...]/ pomrukując l wyciągało się wzdłuż plaż / [...] drżało jeszcze gniewne / pod skórą fal”. Wrażenie dynamiki wywołuje w obrazie nie tylko wskazana animizacja oraz dobór czasowników („łamało”, „hucząc”, „roztrzaskiwało”), potęguje je także wersyfikacja. Poszczególne wersy są bardzo krótkie, często jednowyrazowe, co powoduje silniejszą, wyrazistszą intonację całej wypowiedzi. Tylko w dwóch wypadkach wers wydłuża się — w cytowanych powyżej przykładach animizacji.

W ostatnim utworze opis jest bardziej zobiektywizowany, stanowi jednak także jedyną, niepowtarzalną wizję. W poetyckim skrócie, wykorzystując animizację i układ wersyfikacyjny, ujmuje podmiot całą zmienność nastrojów ewokowanych przez morze.

W podanych przykładach opis nie służy obiektywnemu przedstawieniu rzeczy i zjawisk (taką funkcję pełni zazwyczaj w epice), ale wyraża subiektywne stany emocjonalne podmiotu, który dostrzega te, a nie inne zjawiska w opisywanym świecie, kształtuje własną, niepowtarzalną wizję, na swój sposób interpretuje świat

LIRYKA NARRACYJNA

Inaczej kształtuje się wypowiedź w sytuacji narracji, kiedy podmiot liryczny opowiada o czymś, co znajduje się poza podmiotem, co się zdarzyło. Mówimy wtedy o monologu lirycznym narracyjnym. Opowiadanie nie jest ważne samo w sobie, odnosi się w pełni do podmiotu. W lirycznym monologu narracyjnym występują elementy typowe dla każdego opowiadania: bohater oraz zdarzenia rozwijające się w określonym porządku. Istotnym składnikiem świata przedstawionego jest czas — na ogół przeszły. Wszystkie te komponenty monologu narracyjnego zilustrować można na przykładzie Topielca Leśmiana (patrz s. 84—85).

Sytuację liryczną — bodziec narracji — tworzą zwłoki wę-

drowca. Stanowią one klamrą narracji — od opisu zwłok Wiera* się zaczyna i nim się kończy. Z kontekstu wypowiedzi wyodrębnia te fragmenty czas teraźniejszy: „Leżą zwłoki wędrowca zbędne sobie zwłoki”, „leży oto martwy w stu wiosen bezdeni”.

Wszystkie inne czasowniki związane z opowieścią o wędrowcu, który stał się „topielcem zieleni”, zachowują charakterystyczną dla narracji formę czasu przeszłego*, „przewędrował”, „zapragnął”, „ogarnął”, „przystanął”, „wabił” itd. Tezę o aktualizacji przeżyć w liryce potwierdza i ten wiersz. Czas przeszły dotyczy tylko bohaterów opowieści: wędrowca i demona zieleni. W przedstawieniu sytuacji lirycznej warunkującej kształt monologu występuje czas teraźniejszy. W wierszu zachowany jest porządek następstwa zdarzeń, Pierwszy wers związany z przedstawieniem losu bohatera opowiadania informuje metaforycznym skrótem o charakterze i życiu wędrowca, który „przewędrował świat cały z obłoków w obłoki”, następne relacjonują „zwiedzanie zieleni samej w sobie”. Napięcie wzrasta, kiedy do akcji wkracza „demon zieleni”, co akcentuje przerzutnia: „powiewem//ogarnął go”, łamiąca dotychczasową zgodność intonacyjno-składniową spokojnego trzynasto-zgłoskowca, charakterystycznego w polskiej tradycji wersyfika-cyjnej dla form narracyjnych. Zdynamizowanie akcji podkreślają paralelizmy składniowe i konstrukcje anaforyczne: ,4 wabił”, ,4 nęcił*’, ,4 czarował”, „i kusił”. Te synonimiczne czasowniki ujawniają aktywność „demona zieleni”, wędrowiec jest w tym punkcie opowieści przedmiotem poddanym działaniu sił demonicznych. Momentem zwrotnym w akcji jest „odezłowieczenie duszy” wędrowca i tu kolejne paralelizmy określają jego klęskę: „aż zabmął

w takich jagód w taką zamrocz {__1, w takich dsz kurhany”

itd., „że leży oto martwy”. Nawiązanie do punktu wyjścia narracji stanowi jednocześnie jej rozwiązanie.

Sposób ukształtowania monologu narracyjnego nie jest obojętny dla interpretacji utworu. Zaangażowanie podmiotu lirycznego wynika także z toku narracji. Utwór zaczyna się spokojnym rytmem trzynastozgłoskowca respektującego zgodność rozczłonkowania składniowego z wierszowym. Omówione paralelizmy akcentują wzrost napięcia dramatycznego. Zdania tak ukształtowane czyta się prędzej, co dynamizuje wypowiedź, wzmacnia odczucie tragizmu wędrowca. Symboliczny sens opowieści, a zarazem posta-