DSC05104 (2)

LVT WSTĘP

Polityczne hasło walki szlachty o renowację państwa stanowiła „egzekucja praw”, czyli żądania realizacji wszystkich nadanych dotąd szlachcie przywilejów. W praktyce pod pojęcie tej egzekucji podciągano nieraz również nowe postulaty, których realizacja była korzystna dla szlachty. Z egzekucją praw wiązało się żądanie „egzekucji dóbr”, wysunięte na sejmie 1535 r. Szlachta domagała się mianowicie zwrócenia do skarbu królewszczyzn rozdanych przez króla po roku 1504. tj. po roku, w którym król zobowiązał się rozdaw ać e ty lko za zgodą sejmu. Ostrze tego postulatu wymierzone było przeciwko magnatom zarówno duchownym. jak i świeckim, im to bowiem Jagiellonowie nadawali dobra bądź w zastaw; bądź tytułem darowizny. Odebranie tych dóbr osłabiłoby ekonomicznie magnatów, wzmocniło skarb, a - co za tym idzie - zmniejszyłoby ciężar podatków nakładanych na dobra szlacheckie.

Jednakże obóz szlachecki zmierzając w XVI w. do skupienia pełni władzy w swoich rękach uważał już, iż jest dostatecznie silny, aby mógł rządzić sam. Dlatego mia sojusz szlachty z monarchą, tak charakterystyczny dla rządów Kazimierza Jagiellończyka, uległ osłabieniu za jego następców Z koki w obawie przed wzrastającą przewaga średniej szlachty dwaj ostatni Jagiellonowie szukali podpory db swej władzy w opanowanym przez magnatów senacie.

Dąż?* óo opsrejs ostrew u Polski na zasadach sziachec-kiego parlameraaryznau i chcąc skupić w swych rękach ca-iosc widuzy pssbs. ift y tr. szl3CłH2i wysiTA¹^ łidsisi ogram-czsmz *4adz> krók. iedoak    przyw ódcy szła-

ciieccy i pisarze (jak hn I aski    Siesicki, Andrzet

Frycz Modtzewsfcij, dążąc do złamania magnarkirłi wpły-w ow . Ł>o centrajizacn państwa, zdawali sobie sprawę

z potrzeby sojuszu szlachty z monarchą. l)\Mep> pnytfi wzmocnienia władzy królewskiej w oparciu o nxt>kvi rzesze szlachty; ale program działania nie był jednolny a i w dziełach Frycza spotykamy w tym zakresie wiele me-domówień i brak konsek w encji, Gdy w ięc w r rajach me* mieckich doszło do wzmocnienia v. ladzy monarszej na drodze powierzenia jej roli reformator-.* icj w suszach wyznaniowych, Frycz znacznie słabiej podkreślał watrę kj rob aniżeli czynili to inni przedstawiciele obozu reform, jak np Łaski i Jakub Przyłuski. Co więcej: sugerował także potrzebę odebrania królow i prawa nominacji biskupów, (jjęmny efekt mogłaby mieć też realizacja postulatu gryzącego odebranie królowi funkcji najwyższego sędziego, co zresztą nastąpiło w kilka lat po śmierci Frycza, tj * | [iy i pr/. okazji utworzona Trybunału Koronnego; można jedna* zauważyć, że uniezałeżnik) u> w dużej natrze pozycje sędziów Najwyraźniej nie doceniał też Frycz znaczenia sprawnego aparatu biurokratycznego w procesie ctntralrzacp państwa rządzonego przez silnego monarchę - w jego O poprawie urzędnicy występowa]] me jako reprezentanci włącz. kro-lewskiej, lecz jako rzecznicy praw a Mimo tych wyraźnych niekonsekwencji, Frycz zmierzał do wzmocnienia pozycji króla, choć często drogą pośrednią, tj. poprzez poparcie średniej szlachty w huk ^egzekucji praw”, którą postulowa ł najw •szlacheccy ideolodzy Egzekucjormci dążyli rr. k do tezo by najwaźmejszyin organem władzy -zlachedue; rzeczypoipo-btej stał się nie magnacki senat, lecz izba poi«Ma A% wzmocnić ten centralny rwgan władzy: iVxejct*o egze-kucyjne zmierzało do umezaieżmema go od ićjnków Stud rodzą się - bezskuteczne zresztą - próby za&ę ema instrukcji poselskich przez ogólne pemotnocmctwa dia po-