DSC05669 (2)

im stówko, stanową bowiem pierwszy, nikli jeszcze, próbę przetwarzania. Czy można je wyróżnić? Poeta bowiem poprawia! ten rękopis dwukrotnie. Co należy do pierwszego rzutu, a co do drugiego? Rozpoznanie jest tu możliwe.

Dowód najwymowniejszy znajdujemy po wierszu 158. W wersji pierwotnej po opisie przez Księdza zjawy Złego Pana ostatnie cztery wiersze jego opisu: „A jak suchy snop cierniowy...", powtarzają się; powtarzał je tam Starzec. Otóż w nagłówku tego cztero* wiersza dopisał Mickiewicz w kopii własnoręcznie: Ksiądz i—tzn. wprowadził recytację na dwa głosy. Nic mogło się to stać po rozmowie z Borowskim; najwyraźniejszym rezultatem tej rozmowy było przecież, że poeta w ogóle usunął postać Księdza z obrzędu. Wskazany więc dopisek jest wcześniejszy i ma charakter korcktorski. Poeta postawił go przy pierwszej kontrolnej lekturze odpisu.

Takich wczesnych poprawek kontrolnych na kopii jest jeszcze kilka: Dopisał poeta po w. 431 opuszczony przez kopistę wiersz, natomiast po w. 213 wykreślił jeden niepotrzebnie tam zabłąkany; w wierszach 119 i 275 usunął dwie usterki rytmiczne, zmienił kilka wyrazów czy ich szyk (w. 46, 72, 173, 306). Wreszcie zaczął uzupełniać tekst przypiskami wyjaśniającymi: Zanotował własnoręcznie informację, żc aria Dziewczyny: „Tu niegdyś...", jest tłumaczeniem wiersza Goethego Die Spróde, do wiersza zaś 111 — do Czeczotowego odsyłacza w formie asterysku — przynależnej noty już nic dodał.

Tak skontrolowany skrypt zaniósł Mickiewicz do Borowskiego. Profesor poczynił o nim autorowi jakieś uwagi. Chyba niczdawkowc, ale istotne i przekonywające; poeta ich nic zapomniał. Gdy przyszła pora, wydobył sekstemik z kopią i na jego kartach ponownie począł notować odmiany, które są świadectwem pierwszego, istotnego już przeformowy-wania utworu.

Kiedy się to działo, o tym informuje nas pośrednio cytowana już wzmianka w liście do Czeczota z pierwszej połowy grudnia 1822 r. z powołaniem się na dawne dorady Borowskiego. Już tej rewizji dłużej odkładać się nic dało. Trzeba było przygotować materiał na tom drugi, termin jego druku się zbliżał, przyjaciele nalegali. Jakoż do końca stycznia 1823 r. poeta uporał się z robotą. Dnia 30 stycznia s. s. przesłał utwór z poprawkami na ręce Zana. „Rękopism Dzhuiów — pisał — (oddaj) Czeczotowi i powiedz, niech przepisze [...J. Dewizę do tej części przepisać z okładki. Tytuł obu części: Ułamki z poematu •Dziady" Niebawem zaś zawiadomił Czeczota: „Dziady musiały już dojść ciebie. Zdziwisz się, nic znajdując żadnych popraw. Chciałem szczerze uczynić je znośniejszymi, ale mi niepodobna przenieść się duszą w one czasy, kiedym je pisał." Wzmianka o nowej propozycji tytułu, a wyraźniej jeszcze o „dewizie z okładki** (tzn. o pierwszej redakcji przedmowy) i o poprawach dowodzi, ze poeta przesiał właśnie omawiany tu egzemplarz kopii Czeczota, a na trącenie o „onych czasach** potwierdza tezę o powstaniu tej części utworu jeszcze w r. 1820.

Zwrot: .jue znajdziesz żadnych popraw", przemknął się tu w pośpiechu i w pewnej tylko mierze odpowiada prawdzie. Poprawek, tzn. przekreśleń i przypisków, jest rzeczywiście niewiele, choć są, i są walc niebłahe. Toć to właśnie poczyniono je według dawnych i najwyraźniej zaakceptowanych uwag Borowskiego. Ale nic to jest ważne. Najważniejsze jest to, żc w styczniu 1823 r., kiedy poeta ponownie przesyłał Czeczotowi dawny jego odpis,

31