DSC06371 (3)

cza to, że zmienne te podlegają pomiarowi w skali porządkowej (np. poziom osiągnięć szkolnych, poziom wykształcenia, poziom samooceny itp.) lub w skali interwałowej albo ilorazowej (np. iloraz inteligencji, poziom przystosowania i nieprzystosowania społecznego itp.). Zmienne jakościowe są mierzone za pomocą skali nominalnej. Czasem z tego powodu nazywane są również zmiennymi nominalnymi. Przykładem takich zmiennych mogą być np. płeć, wyznanie, miejsce zamieszkania, wiek, stan rodzinny itp. Ustalenie zmiennych jest najbardziej użyteczne w badaniach relacji (zależności) między zmiennymi oraz w badaniach o charakterze przyczynowo-skutkowym.

Na ustalaniu zmiennych nie kończy się uszczegółowienie problemów badawczych. Kolejnym etapem tej procedury jest określanie wskaźników dla zmiennych, bez których trudna lub wręcz niemożliwa byłaby weryfikacja przyjętych hipotez badawczych. Wskaźnik, jak sugeruje nazwa, powinien wskazywać coś, co da się zaobserwować. W opracowaniach metodologicznych najczęściej cytowaną jest definicja S. Nowaka, według którego [...] wskaźnikiem jakiegoś zjawiska Z nazywać będziemy takie zjawisko W, którego zaobserwowanie pozwoli nam (w sposób bezwyjptkowy lub z okre-słonym choćby wyższym od przeciętnego prawdęppdobięrgtwem) określić, iż zaszło zjawisko Z¹⁶⁹. To samo rozumienie w odniesieniu, nie cło zjawisk, lecz do cech posiadanych przez jakiś przedmiot przyjmuje następujące brzmienie: [...] cecha W jest wskaźnikiem posiadania cechy Z przez przedmiot X, jeśli na podstawie tego, iż przedmiot ten posiada cechę W możemy orzec, iż posiada on cechę Z¹⁷⁰. W badaniach pedagogicznych wskaźnikiem osiągnięć szlęo]-nych (jako zmiennej) są np. uzyskiwane przez uczniów ocęny, Wskaźnikiem nieprzystosowania społecznego ucznja^mogą być słabe oceny ze sprawowania itp.

^ Wyjaśniając istotę wskaźników trzeba sobie uświadamiać to, że w rzeczywistości każda wartość charakteryzująca daną zmienną pełni funkcję wskaźnika, a mimo to nie nazywa się jej wskaźni-

^M Metody badań socjologicznych. Op. cit., s, 202. ¹⁷⁰ Ibid., s. 202-203.

83