DSC06414 (2)

ślimy mianem zmiennych niezależnych-zakłócających {&). W sumie zmienne nie-zależne-główne, zmienne niezależne-uboczne i zmienne niezależne-zakłócąjące tworzą zbiór zmiennych niezależnych istotnych dla Y:

zmienne niezależne istotne dla Y

ważne - W

zmienne niezależne uboczne: X.",™. X*

uniwersalne

zakłócające-i?

zmienne

niezależne

główne:

okazjonalne

Jeżeli chodzi o zmienne niezależne-zakłócające, to część z nich występuje zawsze ilekroć występują pozostałe zmienne niezależne istotne dla Y. Są jednak takie zmienne niezależne-zakłócające, które niekiedy występują, a niekiedy nie. Przykładem w pierwszym przypadku może być sposób odczytu wskazania przyrządu pomiarowego (dokładniej: chodzi tu o to, pod jakim kątem badacz patrzy na skalę przyrządu). Przykładem w drugim przypadku może być zmęczenie, ból głowy osoby badanej. Pierwszy rodzaj zmiennych określamy mianem zmiennych niezależnych-zakłócających uniwersalnych, a drugie — mianem zmiennych niezależnych zakłócających okazjonalnych. Rozróżnienie dwóch rodzajów zmiennych niezależnych-zakłócających ma duże znaczenie przy eliminowaniu ich wpływów na Y (por. rozdz. 9). Nie jest to zresztą rozróżnienie typowe tylko dla psychologii. W fizyce mówi się o błędach systematycznych i przypadkowych (losowych), które odpowiadają naszemu podziałowi zmiennych niezależnych-zakłócających na uniwersalne i okazjonalne (por. Encyklopedią fizyki, 1972, t. 1, s. 196-197; Bohm, 1961, s. 54).

Często jest tak, że badacze borykają się z problemami działania zmiennych niezależ-