DSC07109 (4)

0*

pewnego rodzaju spiętrzenie podejmowania poważnych obowiązków społecznych i pełnienia nowych ról przez młodych: zawodowej, małżeńskiej i rodzicielskiej.

Na siedemdziesiąte lata naszego stulecia w Polsce przypada okres zawierania małżeństw przez młode pokolenie z wyżu demograficznego pierwszej polony Jat pięćdziesiątych. Wzrósł więc wskaźnik małżeństw zawartych w przeliczeniu na 1000 ludności z 8,5 w r. 1970 na 9,9 w r. 1976. Równocześnie małżeństwa w tym okresie stawały się bardziej stabilne, na co wskazują wskaźniki rozwodów na 1000 ludności utrzymujące się w latach siedemdziesiątych na tym samym poziomie (1,1 zarówno w roku 1970, jak i w roku 1976). Powiększa się też nadwyżka małżeństw zawartych nad rozwiązanymi w poszczególnych latach, np. wyniosła ona 113 tys. w 1970 r., a 134 tys. w 1976 r. („Rocznik Statystyczny” 1977,s. 33-35). Małżeństwo nawet dla osób rozwiedzionych stanowi często wartość tak dalece pożądaną, że wstępują one albo są gotowe wstąpić powtórnie w związki małżeńskie. Nie można zatem mówić o kryzysie rodziny współczesnej przynajmniej w tym sensie, że nie przestaje ona być wartością pożądaną. Zresztą według danych statystycznych, w związkach małżeńskich w porównaniu z okresem przedwojennym pozostaje coraz większy odsetek ludności.

Dziecko w społeczeństwie polskim jest również.jedną z podstawowych wartości, co potwierdzają rezultaty badań Kocowskiego (1975) przeprowadzone na blisko tysięcznej populacji dorosłych mieszkańców jednego z dużych miast Polski; wynika z nich mianowicie, że dziecko jawi się w świadomości respondentów jako wartość naczelna, bez względu na ich płeć, wiek i poziom wykształcenia.

Współcześnie dziecko w rodzinach miejskich jest wartością autonomiczną, a zatem jest pożądane przez rodziców dla niego samego, a nie z innych względów. Podobne przemiany następują i na wsiach w rodzinach rolniczych, w których w zasadzie przestało się traktować dziecko jako dodatkowe ręce do pracy w gospodarstwie. Aspiracje rodziców, dotyczące wykształcenia dzieci, ich pozycji w życiu, jak i stylu wychowania w rodzinach wiejskich ulegają przemianom zależnie od poziomu rozwoju wsi i wzrostu jej standardu ekonomicznego (Łoś, 1972).

W Polgce dominują rodziny -miejskie {według szacunku Turowskiego, 1975, jest ich ok. 53%), wśród których liczba rodzin robotniczych wynosi ok. 32-34%, rodzin urzędniczych i drobnomieszczańskich ok. 10% oraz rodzin inteligenckich ok. 7%-8%. Wśród rodzin wiejskich: rodzin rolniczych jest ok. 27% ogółu rodzin, robotniczo-chłopskich i chłopsko-robotniczych ok. 10%-12%, a rodzin wiejskich pracowniczych (których członkowie wykonują zawody pozarolnicze, ale zamieszkują na wsi) jest ok. 8%-10%.

Liczby te wskazują, że społeczeństwo polskie stało się w przewadze społeczeństwem miejskim. Warto przypomnieć, że w Polsce urbanizacja przybrała na sile dopiero po drugiej wojnie światowej, gdyż jeszcze w roku 1931 ogół ludności mieszkającej na wsi wynosił 72,6%, natomiast w roku 1976

już tylko 45,5% ogółu ludnoścL W dużych miastach żyje dziś około jedna czwarta ludności miejskiej.

Na przemiany funkcji prokreacyjnej rodziny rzutuje narastająca urbanizacja, co zostanie bliżej omówione w dalszej części artykułu, tutaj należy tylko wspomnieć, że nastąpiło obecnie zmniejszenie dzietności rodzin i dominują rodziny małe, małodzietne.

Z danych ze spisu powszechnego wiadomo, że w roku 1970 było w Polsce 8 milionów rodzin, w tym 1 700 tys. małżeństw bezdzietnych, 2 530 tys. rodzin posiadało jedno dziecko, 2 223 tys. — dwoje dzieci, 1 036 tys. — troje, a 725 tys. czworo i więcej dzieci. Wynika stąd, że rodziny z jednym i dwojgiem dzieci dominowały znacznie nad rodzinami z trojgiem i większą liczbą dzieci. Dane te zaczerpnięte z „Małego Rocznika Statystycznego” z 1973 roku odnoszą się do rodziców i dzieci bez względu na ich wiek. Inne dane dotyczące liczby rodzin w zależności od dzietności podaje Smoliński (1975) na podstawie „Ankiety rodzinnej 1972”, przeprowadzonej przez GUS i opierającej się na badaniu 16160 mężatek w wieku poniżej 50 lat, reprezentujących ogólną zbiorowość 5400 tys. mężatek w wieku rozrodczym. Mężatek nie posiadających dzieci było ok. 6%, posiadających jedno dziecko żyjące 23%, dwoje dzieci 36%, troje 19% oraz czworo i więcej dzieci 16%. Według danych z innego wydawnictwa GUS Kobieta w Polsce (1975) rodzin z dziećmi do lat 24 pozostających na utrzymaniu rodziców było w 1974 roku 5700 tys. W przybliżeniu co dziesiąta rodzina była niepełna, a wśród nich rodziny z matką i dziećmi stanowiły 9,5% ogółu rodzin z dziećmi do lat 24, podczas gdy rodziny z samotnym ojcem z dziećmi wynosiły ok. 1%. Przeszło połowa samotnych matek posiadających dzieci do lat 16 to kobiety rozwiedzione (55%), jedną trzecią stanowią wdowy (33%), a zdecydowaną mniejszość panny (12%). Większość matek samotnie wychowujących dzieci żyje w miastach.

W naszym kraju ludność w wieku do lat 40 obejmuje prawie 2/3 mieszkańców. Małżonkowie, którzy tworzą rodziny wychowując aktualnie dzieci, a więc w większości w wieku do lat 40, sami byli objęci systemem wychowawczym, powstałym w ostatnich 30 latach. Jest to zatem pokolenie, które jeśli nie urodziło się, to w każdym razie otrzymało wykształcenie w Polsce Ludowej. Na pokoleniu tym, wyjąwszy młodych, ciążą jeszcze w pewnym stopniu ciężkie przeżycia, jakie sami — jako dzieci — lub ich rodzice, przeżywali w związku z okupacją, a później przechodzili trudności pierwszych lat odbudowy kraju. Niemniej ustrój socjalistyczny zapewnił im — na równi kobietom i mężczyznom — dostęp do bezpłatnego wykształcenia, korzystanie ze społecznej służby zdrowia, zagwarantował pracę itp.

PODSTAWOWE FUNKCJE RODZINY I ICH PRZEMIANY

Zastanówmy się obecnie, jakie funkcje pełni współczesna rodzina i jakim zmianom one uległy? Rodzina jako podstawowa grupa społeczna wypełnia istotne funkcje w interesie społeczeństwa, zaspokajając zarazem potrzeby

233