DSC07224 (3)

Geneza I rozwój koncepcji aiertywności

Pojęcie asiiUytmośę pojawiło się w literaturze i praktyce psychologicznej I w rezultacie poszukiwania skutecznej metody terapii osób z „zahamowania. ■ nu osobowości".

Słowo asertywność — z języka angielskiego assertive, assertiven&ts — oznacza I specyficzny sposób działania jednostki, polegający na mocnym, stanowczym, I pewnym siebie wyrażaniu własnych opinii lub praw i ujawnianiu na zewnątrz 1 głębokiej wiary we własne umiejętności. W psychologii używa się tego okre- 1 sienią mając na myśli umiejętność asertywnego zachowania się, polegające- 1 go na otwartym, bezpośrednim i stanowczym wyrażaniu własnej osoby - tzn. 1 własnych przekonań, potrzeb, praw oraz uczuć przy równoczesnym posza- I nowauiu dóbr osobistych drugiego człowieka (por. Poprawa, 2001).

Istotą treningu asertywności jest uczenie zachowań asertywnych. Polega 1 on na wyćwiczeniu zachowań, w których uczestnicy treningu mają trudno- 1 ści 7 wyrażaniem siebie wobec innych osób, w sposób nienaruszający oso- 1 bistych praw tych osób. Wywodzi się z treningu behawioralnego, u którego podstaw leży założenie, że „zmiana i rozwój są możliwe”, a więc można ' oduczyć się zachowań niewłaściwych, a nauczyć bardziej odpowiednich.

Liczne opracowania podkreślają społeczną efektywność asertywnego zachowania się, a umiejętności w tym zakresie uznawane są za składnik kompetencji społecznych.

Twórcą i inicjatorem treningu asertywności był A. Salter (za: Król-Fijew-ska, 1993, s. 10) autor książki Conditioned Reflex Theraphy („Terapia odru- i I chów warunkowych"), wydanej w 1949 roku. W swojej pracy posłużył się ] pojęciami pobudzania i hamowania, wyodrębnionymi i opisanymi wcze- II śniej przez 1. Pawłowa (za: Rees, Graham, 1995, s. 26). Celem Saltera było jl I pobudzenie zachowania pacjentów tak, aby mogli bardziej efektywnie re- II agować na otoczenie i uczyć się skuteczniejszych sposobów interakcji. Wy- jl różnił on następujące umiejętności, które miały pomagać w przezwycięża- | niu zahamowań: werbalna ekspresja uczuć; niewerbalna ekspresja uczuć; j przeciwstawienie się komuś, z kim się człowiek nie zgadza, i atak; częste 1 używanie zdań zaczynających się od „ja”; akceptowanie pochwał oraz chwa- -1 lenie samego siebie; spontaniczność i umiejętność tycia teraźniejszością. 1 Salter stosował ćwiczenie tych umiejętności do leczenia nieśmiałości, de- 1 presji, problemów seksualnych, alkoholizmu, a nawet klaustrofobii. Nie | używał jednak terminu asertywny.    I

Z kolei według Z. Wolpego, trening asertywności był procedurą przezwy- | ciężarna dezadaptacyjnego lęku, powstającego w trakcie relacji interperso- I nalnej (za. Król-Fijewska, 1993, s. 10). Zauważył on, że człowiek nie może 1 doświadczać dwóch skrajnych stanów emocjonalnych w tym samym czasie - 1 nie może być jednocześnie zrelaksowany i niespokojny. Zjawisko to nazwał I „zasadą wzajemnego hamowania” i w nim upatrywał istotę skuteczności tre- i ningu asertywności. jego zdaniem, w odpowiedzi na bodziec lękotwórczy I

xlcży reagować inaczej niż lękowo (zachowanie asertywne), a wówczas zwią-¹¹ l między bodźcem a reakcją zostanie osłabiony. Wolpe uznał za reakcje ^sertywne wyrażanie gniewu, sympatii i zadowolenia.

A. bazarus był twórcą „wieloaspektowej terapii behawioralnej" obejmują-

zarówno podejście humanistyczne, ja 1 i behawioralne. Traktował aser-,vwnośt jako sposób obrony praw człowieka. Akcept owal też wyrażanie sympatii, zadowolenia i innych uczuć pozytywnych jako elementu „swobody emocjonalnej”. Lazar u s w 1966 roku opublikował wyniki badań, których celem było porównanie efektywności zmiany zachowań interpersonalnych za pomocą treningu asertywności, pomocy polegającej na radach i terapii riie-dyrektywnej. Zdecydowanie najefektywniejszy okazał się trening asertywności — 86% badanych zmieniło w pożądany sposób swoje zachowanie (za: Rees, Graham, 1995, s. 28).

Trening asertywności okazał się również efektywny w uzyskaniu przez pacjentów wglądu w samego siebie. S.A.Rathus, autor skali do pomiaru asertywności — RAS, zauważył, że w momencie, gdy klienci zachowują się bardziej asertywnie, osiągają wgląd w to, w jaki sposób poprzednie zachowanie było nieproduktywne lub fałszywie usprawiedliwione (za: Król-fi-jewska, 1993, s. 11).

R. Alberti i M. Emmond, autorzy najsłynniejszego podręcznika zachowań asertywnych Yourperfect Righl, pierwsi przedstawili trening asertywności jako „koncepcję behawioralno-humanistyczną, mającą pomóc ludziom w uzyskaniu pełni ich praw”. Podkreślali znaczenie rozwijania w treningu asertywności poczucia szacunku do własnej osoby i wyrażania pozytywnych uczuć. Uważali, że zachowania asertywne, będące realizacją swoich praw w kontakcie z drugim człowiekiem, są warunkiem zdrowego życia. Powinna je cechować uczciwość, otwartość i respektowanie praw innyt h ludzi (za: Rees, Graham, 1995, s. 28).

Początkowo trening asertywności stosowany był w terapii indywidualnej. W lalach sześćdziesiątych rozwinęły się formy grupowego treningu asertyw-ności, które okazały się skuteczniejsze. Obserwowanie innych osób, zachowujących się asertywnie bez negatywnych konsekwencji, efektywnie redukowało odczuwany dotychczas lęk przed takimi zachowaniami. Okazało się, że w grupie występują korzystniejsze warunki do odgrywania pewnych sytuacji. Grupa także może dostarczyć społecznego przyzwolenia i zachęty do asertywnych zachowań.

Rozwój grupowego treningu asertywności i popularność asertywnych zachowań spowodowały, że zaczęto stosować trening także wobec ludzi zdrowych. Alberti i Emmons zwrócili uwagę na edukacyjny charakter treningu asertywności i wprowadzili zmianę nazewnictwa: trener — ćwiczący zamiast dotychczasowego: terapeuta — pacjent (por. Król-Fyewska, 1993, s. 13).

W latach siedemdziesiątych i na początku lat osiemdziesiątych w wielu krajach rozpowszechniły się „kursy asertywności”, dostosowane do specyficznych populacji ludzi zdrowych. Jednocześnie techniki treningu asertywności oka-

93