DSC07225 (3)

Geneza i rozwój koncepcji asertywności

Pojęcie asntyumość pojawiło się w literaturze i praktyce psychologia w rezultacie poszukiwania skutecznej metody terapii osób z „zahamowań^ mi osobowości

Słowo asertywność - z języka angielskiego assertwe, asserlitieness — ozna specyficzny sposób działania jednostki, polegający na mocnym, stanowczy, * pewnym siebie wyrażaniu własnych opinii lub praw i ujawnianiu na zewnąi,.’ głębokiej wiary we własne umiejętności. W psychologii używa się tego okr ślenia mając na myśli umiejętność asertywnego zachowania się, polegające go na otwartym, bezpośrednim i stanowczym wyrażaniu własnej osoby - j_Zr własnych przekonań, potrzeb, praw oraz uczuć przy równoczesnym p_OSZa nowa ni u dóbr osobistych drugiego człowieka (por. Poprawa, 2001).

Istotą treningu asertywności jest uczenie zachowań asertywnych. Poleg_a on na wyćwiczeniu zachowań, w których uczestnicy treningu mają trudności z wyrażaniem siebie wobec innych osób, w sposób nienaruszający osobistych praw tych osób. Wywodzi się z treningu behawioralnego, u którego podstaw leży założenie, że „zmiana i rozwój są możliwe”, a więc można oduczyć się zachowań niewłaściwych, a nauczyć bardziej odpowiednich Liczne opracowania podkreślają społeczną efektywność asertywnego zachowania się, a umiejętności w tym zakresie uznawane są za składnik kompetencji społecznych.

Twórcą i inicjatorem treningu asertywności był A. Salter (za: Król-Fijew-ska, 1993, s. 10) autor książki Conditioned Reflex Theraphy („Terapia odruchów warunkowych”), wydanej w 1949 roku. W swojej pracy posłużył się pojęciami pobudzania i hamowania, wyodrębnionymi i opisanymi wcześniej przez I. Pawłowa (za: Rees, Graham, 1995, s. 26). Celem Saltera było pobudzenie zachowania pacjentów tak, aby mogli bardziej efektywnie reagować na otoczenie i uczyć się skuteczniejszych sposobów interakcji. Wyróżnił on następujące umiejętności, które miały pomagać w przezwyciężaniu zahamowań: werbalna ekspresja uczuć; niewerbalna ekspresja uczuć; przeciwstawienie się komuś, z kim się człowiek nie zgadza, i atak; częste używanie zdań zaczynających się od „ja”; akceptowanie pochwał oraz chwalenie samego siebie; spontaniczność i umiejętność życia teraźniejszością. Salter stosował ćwiczenie tych umiejętności do leczenia nieśmiałości, depresji, problemów seksualnych, alkoholizmu, a nawet klaustrofobii. Nie używał jednak terminu asertywny.

Z kolei według Z. Wolpego, trening asertywności był procedurą przezwyciężania dezadaptacyjnego lęku, powstającego w trakcie relacji interpersonalnej (za: Król-Ftjewska, 1993, s. 10). Zauważył on, że człowiek nie może doświadczać dwóch skrajnych stanów emocjonalnych w tym samym czasie -nie może być jednocześnie zrelaksowany i niespokojny. Zjawisko to nazwał „zasadą wzajemnego hamowania” i w nim upatrywał istotę skuteczności treningu asertywności. Jego zdaniem, w odpowiedzi na bodziec lękotwórczy

l£ftf »*"    •»

rugować inaczej niż lękowo (zachowanie asertywne

a wówczas zwiali za reakcje

!»•' ilęclzy bodźcem a reakcją /.ostanie osłabiony. Wołpe uzna jy^nfjie wdrażanie gniewu, sympatii i zadowolenia, a* Lazarus był twórcą „wieloaspektowej terapii behawioralnej” obejmują-zarówno podejście humanistyczne, jak i behawioralne, lraktował aser-

0    ^ jako sposób obrony praw człowieka. Akceptował tez wyrażanie svm-' "_tii zadowolenia i innych uczuć pozytywnych jako elementu „swobody

1    flocjnnaluej”. Lazar u s w 1966 roku opublikował wyniki badań, których ce-!,,ii było porównanie eiektywności zmiany zachowań interpersonalnych za

jrnocą treningu asertywności, pomocy polegającej na radach i terapii me-dyrektywnej. Zdecydowanie najefektywniejszy okazał się trening asertywno-j„ g6% badanych zmieniło w jioządany sposób swoje zachowanie (za: Rees, (irahani, 1995, s. 28).

Trening asertywności okazał się również efektywny w uzyskaniu przez pacjentów wglądu w samego siebie. S.A.Rathus, autor skali do pomiaru asertywności — RAS, zauważył, że w momencie, gdy klienci zachowują się hardziej asertywnie, osiągają wgląd w to, w jaki sposób poprzednie zachowanie było nieproduktywne lub fałszywie usprawiedliwione (za: kiól-łi-jewska. 1993. s. 11).

R. Alberti i M. Emmond, autorzy najsłynniejszego podręcznika zacho-wań asertywnych Yourperfect Righi, pierwsi przedstawili trening asertywno-ści jako „koncepcję behawioralno-humanistyczną, mającą pomóc ludziom w uzyskaniu pełni ich praw”. Podkreślali znaczenie rozwijania w treningu asertywności poczucia szacunku do własnej osoby i wyrażania pozytywnych uczuć. Uważali, że zachowania asertywne, będące realizacją swoich praw w kontakcie z drugim człowiekiem, są warunkiem zdrowego życia. Powinna je cechować uczciwość, otwartość i respektowanie praw innych ludzi (za: Rees, Graham, 1995, s. 28).

Początkoyyo trening asertywności stosowany był w terapii indywidualnej. W lalach sześćdziesiątych rozwinęły się formy grupowego treningu asertyw-ności, które okazały się skuteczniejsze. Obserwowanie innych osób, zachowujących się asertywnie bez negatywnych konsekwencji, efektywnie redukowało odczuwany dotychczas lęk przed takimi zachowaniami. Okazało się, ze w grupie występują korzystniejsze warunki do odgrywania pewnych sytuacji. Grupa także może dostarczyć społecznego przyzwolenia i zachęty do asertywnych zachowań.

Rozwój grupowego treningu asertywności i popularność asertywnych zachowali spowodowały, że zaczęto stosować trening także wobec ludzi zdrowych. Alberti i Emmons zwrócili uwagę na edukacyjny charakter treningu asertywności i wprowadzili zmianę nazewnictwa: trener - ćwiczący zamiast dotychczasowego: terapeuta - pacjent (por. Król-Fijewska, 1993, s. 13).

W latach siedemdziesiątych i na początku lat osiemdziesiątych w wielu krajach rozpowszechniły się „kursy asertywności”, dostosowane do specyficznych populacji ludzi zdrowych. Jednocześnie techniki treningu asertywności oka-