8002824095

rozwój mieszczaństwa, konsolidacja monarchii narodowych, pojawienie się i narastanie organizacji, siły i władzy Kościoła, wielkie wojny zewnętrzne przeciw potędze Arabów, wielkie wojny wewnętrzne. Francuska literatura średniowieczna towarzyszyła tym wszystkim skomplikowanym procesom historycznym.

Nie stanowiła ona przecież jedynego i wyłącznego przejawu działalności intelektualnej w tych długich i krwawych stuleciach rozwoju kultury zachodnioeuropejskiej.

Przez długi czas jedynym źródłem wiedzy o świecie były dla mieszkańców średniowiecznej Europy kompilacje łacińskie Pliniusza; Boecjusza, Izydora z Sewilli, Bedy, Al-kuina z Yorku, Hrabana Maura, Kasjodora. Kompilacje te zawierały wiadomości z astronomii, geografii, fizjologii, zoologii, botaniki, rolnictwa, medycyny, mineralogii, muzyki, geometrii, arytmetyki pochodzące od starożytnych Greków, których dzieła oryginalne nie były znane.

Jedynymi ośrodkami kultury naukowej były klasztory z najstarszym i najsławniejszym klasztorem benedyktynów na Monte Cassino, a jedynymi szkołami przyklasztorne szkółki, gdzie studia dzielono na tak zwane trivium (gramatyka, logika, retoryka) i quadrivium (geometria, arytmetyka, astronomia, muzyka). Uniwersytety, jako zawodowe korporacje nauczycieli i uczniów, pojawiły się dopiero na przełomie XII i XIII wieku.

Przez długi czas najpoważniejszą postawą umysłową był neoplatonizm odziedziczony po św. Augustynie, a głównym zainteresowaniem naukowym kwestia kalendarza, istotnie trudna, zagmatwana i doniosła. Fakty przyrodnicze interpretowano przede wszystkim jako symbole prawd moralno-religijnych, jako znaki głębiej ukrytej, duchowej rzeczywistości. Dopiero polemika o uniwersalia (w. XI) wpłynęła na zmianę. Moralizujący symbolizm począł ustępować miejsca zainteresowaniu przyrody dla niej samej. W tym też duchu sławna szkoła w Chartres na nowo interpretuje Platona (w. XII).

Tymczasem z Sycylii i z Toledo, które w połowie XII wieku stały się głównymi ośrodkami tłumaczeń z arabskiego na łacinę, a nawet bezpośrednio z greckiego, poczęły napływać do Europy dzieła naukowe i filozoficzne dotychczas bądź wcale, bądź tylko częściowo znane, bądź też znane jedynie pośrednio dzięki starym łacińskim kompilacjom. Dostępna stała się nowa astronomia Ptolemeusza wraz z jego trygonometrią, medycyna Hipo-kratesa wraz z medyczną nauką Arabów, optyka, arabskie dzida z dziedziny alchemii, magii, astrologii, a przede wszystkim całe wielkie dzieło Arystotelesa i cała arabska, choć przejęta od Hindusów, nowa wiedza matematyczna. Europa otrzymała od Arabów nowe, kapitalne narzędzia poznania. Arabski system liczbowy wprowadzający pojęcie zera, którego w rzymskim nie było, arabskie tablice matematyczne zaczęły się szyko upowszechniać, umożliwiając zastosowanie matematyki do badań przyrodniczych, bez czego - jak wiadomo - nie byłoby nowoczesnego przyrodoznawstwa. Arabska alchemia, magia, astrologia, upowszechniły nowy punkt widzenia na naukę, odmienny od kontemplacyjnej postawy starożytnych Greków i chrześcijańskiego symbolizmu moralnego, punkt widzenia praktyczny.

„Istnieje jednak inna alchemia - pisał Roger Bacon w swoim Opus tertium - skuteczna i praktyczna, która uczy, w jaki sposób sztucznie wytwarzać szlachetne metale i barwy oraz wiele innych rzeczy lepiej i w większej obfitości, aniżeli to czyni przyroda. A tego rodzaju wiedza więcej znaczy niż wszystko, co znano przedtem, gdyż stwarza wielkie pożytki. Nie tylko bowiem może dać bogactwo i wiele innych rzeczy potrzebnych dla ogólnego dobra, ale ponadto uczy takich umiejętności jak przedłużanie życia ludzkiego ponad okres przewidziany przez naturę [...] Dlatego pod tym względem nauka ta jest szczególnie pożyteczna, jednocześnie przez swe dzieła stanowi potwierdzenie alchemii teoretycznej”.

Przede wszystkim jednak otrzymała Europa od Arabów jednolity, racjonalny system, wyjaśniający wszechświat na podstawie przyczyn naturalnych: dzieło Arystotelesa. Ary-stotelizm, arystotelesowska filozofia przyrody stały się więc głównym nurtem umysłowym

10