DSC06441

Konkrecie polimetaliczne 153

kszość jąder jest pochodzenia wulkanicznego lub biogenicznego (części kostne) albo są to rozkru-szone fragmenty starszych konkrecji. Obecność okruchów starszych konkrecji, stanowiących jądra nowo formowanych, wskazuje na długotrwałość i stabilność procesów konkrecjonośnych (fot. 5.2). W takich obszarach występują wysokie koncentracje konkrecji [Cronan, 1980].

Trzecim ważnym czynnikiem jest odległość od głównych źródeł dostarczania metali, przy czym w strefie przyrównikowej wysoka produktywność biologiczna wód jest dodatkowym czynnikiem wzbogacania osadów w metale. Według D.Z. Pi-pera i Williamsona^-'.[1977], we wspomnianych wyżej warunkach dochodzi do szybszego osadzania manganu. Nie mniej ważnym czynnikiem jest tempo sedymentacji osadów. Niskie tempo sprzyja formowaniu konkrecji. Tempo sedymentacji zależy zarówno od ilości dostarczanego materiału, jak też od prędkości prądów przydennych. W warunkach wysokiego tempa sedymentacji okruchy skał stanowiące potencjalne jądra konkrecji są szybciej przysypane osadami, co uniemożliwia wytrącanie się na nich tlenków. Z kolei z wysokim tempem sedymentacji związana jest również większa ilość materii organicznej dostarczanej do osadów, która w przypadku zwiększonej jej akumulacji w osadach może prowadzić do obniżenia zawartości tlenu w warstwie granicznej woda-osad.

Wzajemne oddziaływanie czynników regionalnych i lokalnych wyraża się zmiennością występowania różnych typów genetycznych konkrecji w obrębie pól. Wyraźne zróżnicowanie występo-

H KOTUŃSKI

Fot. 5.2. Przekrój konkrecji: jądro i koncentryczne warstewki przyrostu

wania różnych typów konkrecji obserwuje się w polach o silnie urozmaiconym reliefie dna w pobliżu stref uskokowych. Natomiast obszary

0    wyrównanym reliefie odznaczają się w zasadzie jednorodnością występowania typów. Ogólnie, rozmieszczenie konkrecji regulowane jest przez czynnik głębokościowy i relief dna (rys. 5.13). Z reguły niższe koncentracje konkrecji rejestruje się w osi dolin i na wierzchołkach wyniesień, podczas gdy wyższe występują na zboczach dolin

1    stokach podwodnych wyniesień. Należy podkreślić, że nie tylko ilość, lecz i morfologia konkrecji determinowana jest wyraźnie przez czynnik głębokościowy. Wielojądrowe mniejsze konkrecje występują zwykle na stromych stokach, zaś większe o jednym jądrze - na obszarach o wyrównanym reliefie. Duże konkrecje zalegają z reguły in situ, zaś małe są często przemieszczane. Przemieszczanie konkrecji powoduje, że u podnóży

I - fundament bazaltowy; 2 - osady paieogenu; 3 - osady neogenu; 4 - sejsmokompleksy (A, H+C); 5 - typy morfologiczne konkrecji

Rys. 5.13. Zależność występowania typów morfologicznych konkrecji od ukształtowania dna

Źródło: Kotliński na podstawie von Stackelberg i in., 1987, 1991.