DSC06597

310 R. Kotliński, K. Szamałek

K. FURMAfeZYK

Fot. 16.3. Klif w Jastrzębiej Górze (początek nadbudowy umocnień)

Fot. 16.4. Zniszczenia wydm na Półwyspie Helskim (1992 r.)

w wodach zawartości tlenu, a także lokalnym występowaniem w wodach przydennych siarkowodoru [Cyberska, 1987]. Położenie głębinowej warstwy skoku gęstości związane jest z adwekcją wód głębinowych pochodzących z wlewów.

W rzeźbie dna Bałtyku cechą wyróżniającą jest obecność tzw. płytkorówni i głębokorówni wraz z basenami głębokowodnymi rozdzielonymi progami i wyniesieniami dna. W bilansie materiału osadowego transportowanego do Bałtyku zasadniczą rolę odgrywają procesy abrazji strefy brzegowej, głównie plejstoceńskich glin i piasków oraz transport rzeczny (fot. 16.3 i fot. 16.4). Jak już wspomniano, zlewisko Morza Bałtyckiego znajduje się pod silną presją procesów antropogenicznych, związanych z działalnością przemysłową, rolniczą i komunalną. W efekcie do morza dostarczane są znaczne ilości zanieczyszczeń zarówno organicznych, jak też nieorganicznych, m.in. zawierających metale ciężkie [Pempkowiak, 1992; Szczepańska, Uścinowicz, 1994]. Do najbardziej zagrożonych obszarów należą, zdaniem cytowanych autorów, baseny Bomholmski i Gdański, w których zarejestrowano wyraźne przejawy eutrofizacji, wyrażające się wzrostem zawartości węgla organicznego i fosforu oraz ołowiu i cynku. Wzrost zanieczyszczeń metalami ciężkimi rejestruje się także lokalnie w strefach przybrzeżnych np. Zatoki Pomorskiej, Ustki, Łeby i Zatoki Gdańskiej [Szczepańska, Uścinowicz, 1994; Dadlez i in., 1995].

Zarys geologii i ewolucja Bałtyku

Pierwsze próby rozpoznania geologii niecki bałtyckiej były podejmowane przed II wojną światową w ramach Bałtyckiej Unii Geodezyjno-Geo-fizycznej. W okresie powojennym badania geologiczne osadów dennych zostały podjęte przez wiele instytucji krajowych i zagranicznych. W latach 1964-1967 badania geologiczne w polskiej strefie ekonomicznej, na powierzchni około 30 000 km², prowadzone były przez Państwowy Instytut Geologiczny. W pierwszym etapie podjęte zostały badania metodą sejsmiki refleksyjnej oraz grawimetryczne i magnetometryczne. Podsumowanie wyników badań geofizycznych stanowi atlas geologiczno-strukturalny południowej części Morza Bałtyckiego oraz wiele publikacji dotyczących budowy geologicznej tego morza [Dadlez i in., 1995].

Geologia dna Bałtyku Południowego była przedstawiona w licznych publikacjach [Dadlez, 1976; Pożary-ski i in., 1987; Gudelis, Jemielianow, 1976; Winterhalter i in., 1981; Ruble, 1982; Kotliński, 1984; Dadlez i in., 1995]. Akwen ten odznacza się złożoną budową geologiczną podłoża. Główne jednostki geologiczne stanowią przedłużenie jednostek strukturalno-tektonicznych i stratygraficznych występujących w przybrzeżnej części lądu, z wyłączeniem osadów kompleksu czwartorzędowego, odznaczających się pewną odrębnością stratygraficzną i litofacjalną. Wschodnia i środkowa część akwenu leży w granicach sztywnej pre-kambryjskiej platformy wschodnioeuropejskiej, między tarczą bałtycką i syneklizą bałtycką. Natomiast jego część zachodnia położona jest w obrębie mobilnej platformy paleozoicz-