DSC06605

318 R. Kotuński, K. Szamałek

przybrzeżnym. Współcześnie występujące w Morzu Bałtyckim nagromadzenia kopalin użytecznych stanowią z reguły materiał rezydualny lub produkt wielokrotnej redepozycji materiału okruchowego. Zasadniczym źródłem pochodzenia składników występujących w złożach okruchowych są osady lodowcowe. W mniejszym stopniu minerały i okruchy skał pochodzą z osadów starszych, głównie trzeciorzędowych.

Kruszywa naturalne

W obrębie polskiego sektora Bałtyku perspektywicznymi obszarami występowania kruszyw naturalnych [Kotliński, 1983; Masłowska i in., 1985, 1988, 1990; Kotliński, Masłowska, 1994] są:

-    Zatoka Koszalińska,

-    Ławica Słupska,

—    południowa część Południowej Ławicy Środkowej,

—    Płycizna Łebska.

W wymienionych obszarach stwierdzono występowanie powierzchniowych nagromadzeń kruszywa naturalnego o charakterze złożowym typu głazowisk, kamienisto-żwirowego, żwirowo-pia-szczystego i piaszczysto-żwirowego.

Typy nagromadzeń kruszywa pochodzenia lodowcowego i wodno-lodowcowego z reguły tworzą nieregularne skupienia lub poziomy akumulacyjne w obrębie wyniesień dna. Skład litologiczny kruszyw bałtyckich uwarunkowany był dynamiką procesów związanych z zanikiem lądolodu. Bezpośredni wpływ na przekształcenie ich pierwotnego składu miały procesy erozji, doprowadzające do stopniowego ich zubożenia we frakcje drobnopiaszczyste oraz obtaczania i rozdrabniania składników. Kruszywa zalegają z reguły wśród osadów piaszczystych w postaci izolowanych płatów o zmiennej miąższości. Miąższość warstwy złożowej jest zmienna i dochodzi do kilku metrów. Żwiry odznaczają się zróżnicowanym wysor-towaniem przy zawartości składników o średnicy ziam od 2 do 65 mm, od 10 do 95%. Morskie złoża kruszywa naturalnego występują w strefie głębokości do 25-30 m p.p.m., w obrębie górnej krawędzi skłonu brzegowego. Obecność ich stwierdzono w sąsiedztwie abrazyjnych odcinków brzegu morskiego (Zatoka Koszalińska), a także w rejonach płytkowodnych ławic (Ławica Słupska, Płycizna Łebska, Ławica Stilo, Południowa Ławica Środkowa). Nagromadzenia kruszywa są zróżnicowane zarówno pod względem wielkości, jak i formy. Tworzą one z reguły pokrywy na glinach morenowych, rzadziej iłach glacjalnych lub nieregularne płaty wśród osadów piaszczys

tych. W składzie petrograficznym dominują trzy grupy składników: żwiry skał krystalicznych, wapieni paleozoicznych i piaskowców paleozoicz-nych, a we frakcji poniżej 5 mm również ziarna kwarcu. Ponadto spotykane są krzemienie i lidyty [Kotliński, 1984]. Wymienione składniki pochodzą z niszczenia skał południowych rejonów Szwecji, Wysp Alandzkich oraz dna północnej i środkowej części Bałtyku. Materiał lokalny (żwiry skał mezo- i kenozoicznych) reprezentowany jest sporadycznie ze względu na małą odporność na niszczenie mechaniczne [Kotliński, 1978, 1983, 1985; Kramarska, 1982].

Wśród żwirów skał krystalicznych najliczniej reprezentowane są granity i granitognejsy barwy róźowoszarej z dużym udziałem skaleni. Niższy jest udział granitów i granitognejsów szarobia-łych. Obserwuje się także domieszkę porfirów oraz różnych skał metamorficznych, w tym gnejsów, amfibolitów, łupków łyszczykowych. Żwiry węglanowe reprezentowane są przez szare i ciemnoszare wapienie paleozoiczne. W podrzędnych ilościach występują szarobeżowe lub prawie czarne wapienie dolomityczne i dolomity. Wśród żwirów piaskowców paleozoicznych przeważają piaskowce krzemionkowe barwy wiśniowej, szarej i szarożółtej. Udział czerwonych piaskowców kwarcytowych i kwarcytów jest niewielki. Zawartość wymienionych rodzajów skał zależna jest od wielkości frakcji. Żwiry skał krystalicznych reprezentowane są najliczniej we frakcji 5-10 mm, natomiast we frakcjach drobniejszych wyraźnie zwiększa się udział kwarcu. Żwiry wapieni i piaskowców paleozoicznych występują podrzędnie we frakcjach drobniejszych [Kotliński, 1978 - iys. 16.5].

Żwiry odznaczają się różnym stopniem obróbki, tj.formą i stopniem obtoczenia [Kramarska, 1982]. Żwiry skał krystalicznych i piaskowców paleozoicznych tworzą głównie formy sferoidalne, rzadziej dyskoidalne. Natomiast wśród żwirów wapieni paleozoicznych wyższy jest udział form dyskoidalnych. Składniki te wykazują wyraźną tendencję do spłaszczania formy. Przekształceniu formy żwirów towarzyszy proces wygładzania konturów i wzrost stopnia obtoczenia. W grupie skał krystalicznych przeważają żwiry słabo obtoczone i kanciaste, które stanowią 80% składników. Kontur żwirów piaskowców paleozoicznych jest bardziej wygładzony, dominują składniki obtoczone. Rozkład wielkości żwirów bałtyckich, ich skład petrograficzny oraz własności fizyczno-mechaniczne sprawiają, że osady te stanowią cenny surowiec w budownictwie. Bałtyckie kruszywa mineralne wykorzystywane są na skale