DSC06632 (5)

₍ Sk. ^S

w ₀H>

*.'Pierwsza ‘Rzeczpospolita: władza i przestrzeń

17

,^St<V

im

W#

sOęJ

% ? g**

^n,eis2e

¹ P^2e. ^l^° się I y tale-*ypo-

Zrti —.    |

¹¹ do

<&£-

śad-

po-

Hą-

ieci

icz*

było ograniczone. Król pieniędzy potrzebował, ale czy byłby wiarygodnym dłużnikiem? Wielkie miasta Prus Królewskich były bezpośrednio zaangażowane militarnie i politycznie, nadto otrzymały zastawy w postaci rozległych ziem pokrzyżac-kich. Król miał tam wiele ziemi do rozdania a miejscowa szlachta nie uzyskała była jeszcze przywilejów utrudniających przejmowanie ziemi przez plebejuszy.

Miastom koronnym dla zaangażowania się w sprawy państwa potrzebny byłby silny impuls. Wedle wzorów zachodnich mogłoby nim być związanie się elit mieszczańskich z aparatem władzy. W większości monarchii aparat ten rósł i władcy szukali urzędników równie lojalnych co kompetentnych. W Polsce samorząd szlachecki nie stwarzał po temu warunków:    §tracjj4 nie-hyło

wjńru p^iedsco^dlaą^lebejóyy..

Unia Lubelska oznaczać będzie w tym zakresie polityczną «dezurbanizację», czyli osłabienie czynnika miejskiego w strukturze państwa. Jednak kwestia roli miast w życiu politycznym kraju została rozstrzygnięta już wcześniej, w XV w. Już wówczas zarysował się kontrast między Koroną a Prusami Królewskimi. Ówczesne Prusy Królewskie to jakby nadwiślańska enklawa zachodnich struktur władzy stanowej, wskazówka, co byłoby możliwe, gdyby Polska miała wysoko rozwinięte miasta i gdyby...

Otóż to.    pfzftpj^ieosDKem lirycy i J&oesów. Kpiący^

W stuleciu $466-1569 j)jyągnięt;o_w^P£}isgcji    r<iwpQwągg ^pjgdzy jrtiesz-

ę^oĄ^ty^ąj^zlaj^igą, przy jednoczesnym podziale każdego stanu na dwie grupy. Jak to się okazało ze szczególną wyrazistością w połowie wieku XVI na tle sporu o egzekucję dóbr, możliwe tam były różne układy, zwłaszcza sojusz miast przeciw szlachcie lub sojusz szlachty z małymi miastami contra Rada Pruska. Różne były interesy tych grup stanowych w kwestiach indygenatu, wyznania, stosunku do Korony. Daje to wyraźny kontrast między życiem sejmikowym w Koronie i w Prusach Królewskich w pierwszym półwieczu sejmu walnego.

Układ sił politycznych w pierwszej połowie XVI stulecia bywa w Polsce badany w odniesieniu do szlachty; także szlachtę jedynie zestawiano z odpowiednimi siłami politycznymi w krajach sąsiednich i na Zachodzie.² Niewiele uwagi poświęcono w tym zakresie miastom i aparatowi urzędów królewskich. Jak to podkreślił

yk

e

2 G. Schramm, Polen-Bóhmen- Ungarn: Ubernazionale Gcmcinsamkciten in derpolitischen in der politischen Kultur des spaten Mittelalters und derJriihen Neuzeit, [w:] Stdndejreiheit und Staatsgestaltung in Ostmitteleuropa. Ubernationale Gemeinsamkeiten in der politischen Kultur des spaten Mittelalters und der politischen Kultur vom 16. bis 18. Jahrhundert, red. J. Bahlke, H.-J. Bómelburg, N. Kersken, Leipzig 1996, s. 13-38 (wcześniejsza wersja w ((Przeglądzie Historycznym», t. LXXVI, 1985, s. 417-437. Nie spotkała się z należytym oddźwiękiem rozprawa tegoż autora Adel undStaat: ein Vergleich zwischen Brandenburg und Polen-Litauen im 17. Jahrhundert, [w:] Schichtung und Entwicklung der Gesellschajt in Polen und Deutschland im 16. und 17. Jahrhundert. Paralellen, Verkniipjungen, Vergleiche, red. M. Biskup, K. Zernack, Wiesbaden 1983, («Vierteljahrschrifi fur Sozial- und Wirtschafisgeschichte», Beiheft 74), ss. 39-81.