damy, rycerze,�ministki6

Renegocjacja kontraktu pici

ka rodzinnego zaród chorób, które udziela w pierwszym rzę. dzie swej żonie podkopując na całe życie jej organizm /. / Znaczna ilość tzw. kobiecych chorób, na które tak często cierpią współczesne mężatki, jest właściwie ślubnym podarkiem męża, odwdzięczającego się w ten sposób za dar dziewiczego wianka swej żony. (Głos kobiet w kwestii kobiecej, 141)

Nieco później w obrębie dyskursu emancypacyjnego zaznaczyła się opcja skrajnie odmienna. O ile początkowo dominowała opcja ograniczania swobody seksualnej mężczyzny, o tyle później wyartykułowała się opcja rozszerzenia swobody seksualnej kobiety. Przedmiotem krytyki był już nie tyle dwojaki standard obyczajowy w stosunku do obojga małżonków, lecz - samo małżeństwo. Odrzucenie małżeństwa i tworzenie związków z mężczyznami nie w formie zinstytucjonalizowanej, lecz na bazie uczucia, było radykalną formą krytyki uzależnienia kobiety od mężczyzny w małżeństwie. Małżeństwo zostało spostrzeżone jako taka forma kontraktu między płciami, w której kobieta traci swobodę ekspresji swych uczuć i pragnień seksualnych pod sankcją bycia „niemoralną” lub „niewierną”, „nieuczciwą” czy „upadłą”.

Stanowisko to najlepiej uwidoczniło się w wypowiedzi Zofii Nałkowskiej na pierwszym legalnym zjeździe kobiet polskich. Większość jego uczestniczek była zwolenniczkami reformy małżeństwa, czyli rozszerzenia na mężczyzn wymogu monogamii. Nawoływanie do zaakceptowania po-zamałżeńskich związków nie tylko w odniesieniu do mężczyzn, ale i do kobiet było dla nich szokujące, lecz na dłuższą metę, jak się okazało, wprowadziło ożywczy ferment. Nałkowska zaatakowała ideał czystości małżeńskiej jako odległy od rzeczywistości i represyjny dla kobiet. Skrytykowała ruch kobiecy za uzależnianie się od męskich kryteriów w ocenie moralności kobiet. To mężczyźni dzielą kobiety na

T

Podwójny standard

moralne i niemoralne w zależności od tego, czy kobiety podporządkowują im się, czy nie. Te, które nie uzależniają swego życia seksualnego od mężczyzn, nazywane są niemoralnymi, źle się prowadzącymi czy upadłymi. Tymczasem z kobiecego punktu widzenia - argumentowała Nałkowska - są one wolne. Za cenę anatemy obyczajowej zdobyły dla siebie swobodę wiązania się z mężczyznami.

Nałkowska zarzucała działaczkom kobiecym, że domagają się zniesienia prostytucji, obradują na temat jej ograniczenia, a jednocześnie jako kobiety „dobrego prowadzenia się” nie odważyłyby się zaprosić na zjazd prostytutek oraz dać im możliwość wypowiedzenia się:

Naszym zadaniem w dziedzinie etyki jest przewartościowanie gruntowne zasad etyki, rządzącej dzisiaj nami. Dzisiejszy podział kobiet na moralne i niemoralne jest dokonany z punktu widzenia mężczyzny. Wyzwolenie nasze musi nam dać nowe zupełnie kryterium klasyfikacji, nowy cenzus etyczny. Nie właściwości erotyczne, nie nasz stosunek do mężczyzny powinien orzekać o naszej moralności. Walcząc o równouprawnienie polityczne i ekonomiczne nie wolno nam zapominać, że nie jesteśmy obywatelkami, póki nasze należenie do tej lub owej grupy społecznej, do związku, póki nasze prawo uczestnictwa w zjazdach kobiecych zależeć będzie od tego, jakie są nasze prywatne sprawy miłosne.

(Nałkowska 1907, 361)

Zofia Nałkowska krytykowała hipokryzję moralności propagującej „czystość”. Patriarchalnemu wymogowi stawianemu kobiecie w związku z mężczyzną przeczy stan faktyczny. I kobiety, i mężczyźni mają potrzebę związków seksualnych wykraczających poza ideał monogamicznego małżeństwa. Mężczyźni swe potrzeby realizują jawnie, kobiety — skrycie:

133