damy, rycerze,�ministki5

Renegocjacja kontraktu ptci

fizyczne i moralne odrodzenie, w czym dominującą rolę powinny odegrać kobiety.

Tezy o moralnej wyższości kobiet nad mężczyznami, konfrontowane z konkretną działalnością konkretnych kobiet, które coraz liczniej wchodziły do męskiego świata polityki i kariery, były podejmowane coraz rzadziej. Okazywało się, że kobiety w funkcjach tradycyjnie męskich potrafią w sposób równie bezwzględny, co i mężczyźni dążyć do wyższych stanowisk oraz w sposób równie pozbawiony skrupułów wykorzystywać osoby od nich zależne. Potrafią nawet rządzić i prowadzić wojny, jak Margaret Thatcher, i w niczym nie ustępują mężczyznom.

Pewną wersją przeświadczenia o wyższości kobiet jest teza o tym, że kobiety mają większy „potencjał transgresyj-ny” niż mężczyźni (Janion 1992J. Każda przemiana rewolucyjna i twórczość wymaga udziału kobiety. Kobieta prowadzi lud na barykady, jak na obrazie Delacrobc, kobieta jest muzą poety. Kobiety odszukane przez Marię Janion to pe-trolezy, rozszalałe niszczycielki podpalające Paryż w czasie rewolucji, to czarownice Micheleta i równie jak tamte szalone Komornicka i Przybyszewska. Wszystkie te kobiety, wielkie, potężne, szalone, muszą zginąć, gdy tylko uruchomią w sobie swój potencjał transgresyjny. One są ostatnimi chorążymi rozpaczliwego, bezsilnego protestu uciśnionych, one są wręcz ich flagą. Ich wielkość, żarliwość i nieunikniona zguba budzą podziw i zgrozę.

Równe lecz różne

Równość kobiet i mężczyzn była hasłem ruchu na rzecz praw politycznych dla kobiet. Spopularyzował je kongres Międzynarodowej Unii Równouprawnienia Kobiet, który

■-----

obradował w Paryżu w setną rocznicę Rewolucji Francuskiej. Brały w nim aktywny udział trzy Polki. Maria Szeliga współprzewodniczyła mu, a Paulina Kuczalska-Reinschmit dwa lata później założyła w Warszawie polską sekcję Unii.

W Polsce od 1907 roku istniały dwa ogólnopolskie stowarzyszenia ze słowem „równouprawnienie” w nazwie: Polski Związek Równouprawnienia Kobiet oraz Stowarzyszenie Równouprawienia Kobiet Polskich. Wydawany był także miesięcznik „Ster” o podtytule „organ równouprawnienia kobiet polskich”. Hasłem polskiego ruchu kobiecego było jednak nie tyle „równouprawnienie”, odpowiednik angielskiego „eąual rights” czy niemieckiego „Gleichberech-tigung”, lecz „prawa polityczne bez różnicy płci”. W haśle tym powtarzano wiedzę o podstawowej, stale obecnej i nie kwestionowanej różnicy płci oraz o tym, że różnica ta nie powinna znaleźć swego wyrazu w prawie wyborczym. Prawo miało być nie tyle „równe”, co „nie zróżnicowane” ze względu na płeć. Zrównanie kobiet, nawet jeśli tylko formalne, musiało być na tyle nieatrakcyjną perspektywą, że polskie sufrażystki używały chętniej postulatu nieróżnicowa-nia prawnego. Bujwidowa wyraziła to wprost: „my chcemy tylko uprawnienia kobiet” (1913, 22) Przyznanie praw politycznych nie miałoby kobiet w żaden sposób zrównywać z mężczyznami. Dałoby im jedynie możliwość uczestniczenia w tworzeniu praw.

Sytuacja rozbiorów sprawiła, że praw politycznych nie mieli ani mężczyźni, ani kobiety. Gdy po ponad stu latach walki o polską państwowość i konspiracyjnej pracy opozycyjnej, w której uczestniczyły obie płci, pełne prawa w kształtowaniu tej państwowości mieli uzyskać tylko mężczyźni, hasło „bez różnicy płci” było jak najbardziej zrozumiałe.

Idea zrównania obu płci pod względem dostępu do praw politycznych miała na Zachodzie korzenie liberalne. Wywodziła się z dyskursu liberalnego, który różnicę płci interpre-

' ■—T

JUL