damy, rycerze,�ministki7

Renegocjacja kontraktu płci

■KP^    ;    ——-

kę małżeńską i nie interweniowała. Dysproporcja pomiędzy postępowym prawem a ultrakonserwatywną praktyką urzędników państwowych zwróciła uwagę zagranicznych autorek. W 1994 roku powstał raport amerykańskiej organizacji zajmującej się łamaniem praw człowieka, Helsinki Watch Committee, pod znaczącym tytułem „Dark Numbers”, w którym zwraca się uwagę na znaczące przemilczanie problemu domowej przemocy wobec kobiet, łącznie z brakiem statystyk policyjnych na temat tego typu przestępstw.

Na dysproporcje pomiędzy prawem rozwodowym a praktyką sądową zwróciła uwagę Małgorzata Fuszara (1995). Okolicznością obciążającą dla kobiety rozwodzącej się jest to, że źle wypełniała obowiązki domowe. Sąd nie interesuje się tymi, jak swoje obowiązki domowe wypełnia jej małżonek.

Równolegle do dyskusji nad kształtem konstytucji trwała kobieca dyskusja na temat tego, jakie elementy dyskursu emancypacyjnego powinna ona odzwierciedlać. Doświadczenia okresu realnego socjalizmu pokazują, że legalizacja postulatów emancypacyjnych nie jest jednoznacznie emancypacyjnymi działaniem. Może ona mieć nawet hamujący, represyjny wpływ na dyskurs emancypacyjny. Tak było w wypadku powszechnego prawa pracy, lecz bez możliwości awansowania na równi z mężczyznami. Takie było prawo do aborcji, nie dopełnione o oświatę seksualną oraz wiedzę i dostęp do nowoczesnych metod antykoncepcji. Taki był prawny zakaz dyskryminacji kobiet, lecz bez możliwości oddolnych form protestu w wypadkach, gdy zakaz ten był łamany.

Równe prawa dla kobiet bez równej możliwości stanowienia tych praw nie mają jeszcze same z siebie sensu emancypacyjnego. W dawnym ruchu kobiecym trafnie to wyraziła Bujwidowa:

Termin „równouprawnienie” źle naszą myśl wyraża. My chcemy tylko uprawnienia kobiety. Nie uważamy bowiem ani przez chwilę, jakoby prawa posiadane dziś przez mężczyznę były zadowalające. Chcemy innych, lepszych. (Bujwidowa 1913, 22)

Mieć prawo do współtworzenia prawa to zupełnie inna sytuacja, niż bierna rola podporządkowującej się prawu stanowionemu przez mężczyzn. Na równi z mężczyznami być podmiotem prawa, na równi z nimi móc prawo tworzyć i podlegać mu - taki był sens postulatu o prawach „bez różnicy płci”.

Kobieta niewolnicą mężczyzny

O niewolnictwie kobiet pierwsze zaczęły pisać Entuzjastki. I Julia Wojkowska (1843), i Julia Janiszewska (1847) nie wahały się określać tak relacji pomiędzy mężczyznami i kobietami. W odróżnieniu od bardziej radykalnej od nich Zmi-chowskiej umieszczały tę charakterystykę stosunków mężczyzn do kobiet w mniej lub bardziej odległej przeszłości. Niewolnictwo kobiet miało według nich cechować czasy barbarzyństwa, w których cywilizację i kulturę zastępowała bezwzględna przemoc i prawo pięści. Zabieg zohydzania dominacji mężczyzn nad kobietami przez umieszczenie jej w odległych czasach tylko do pewnego stopnia mógł jednak pobudzać do krytycznego spojrzenia na współczesność. Konkluzją obu wspomnianych artykułów było bowiem przeświadczenie, że współczesność jest wolna od podporządkowania kobiet mężczyznom. To, co dla kobiet współcześnie jest niezadowalające w stosunku mężczyzn do nich, jest jedynie rudymentem przeszłości. Feudalizm płci już nie istnieje.