DSC08717 (2)

n8 Rozdział IV

prasowych poświęconych przypadkom wampiryzmu w Serbii⁴. Prawdziwej epj. demii upiorów na tym terenie towarzyszy silne przekonanie, że wampiryzra jest zaraźliwy i rozprzestrzenia się przez ukąszenie. W 1732 roku nazwa pojawiła się w Anglii i w Niemczech, a w 1762 roku zastosowano ją na określenie nietoperza wysysającego krew⁵.

Etymologia słowa „wampir", przejętego przez Zachód od Słowian, jest bardzo złożona, a w jego historii przeplatają się wpływy rozmaitych kultur europejskich⁶. Językoznawcy utrzymują, że jest to słowo rdzennie słowiańskie. Rosselł Hope Robbins, autor Encyclopedia of witchcraft and demonology (New York 1959), przypuszcza, że ma proweniencję węgierską, a pochodzi prawdopodobnie od tureckiego słowa u ber, oznaczającego pierwotnie czarownicę⁷. Innego zdania jest Erberto Petoia⁸. W źródłach rosyjskich słowo pojawia się już około 1013 roku⁹. W dawnej Polsce częściej używano określeń: wypiór, wąpierz (wąpirz—dosłownie latawiec, wlot¹⁰), wampierz, strzygoń, strzyga, wieszczy ca, wreszcie upiór (upier, upir). „Upiór” był nazwą znaną przede wszystkim na Rusi (;upyr), na Zachodzie natomiast mówiono o strzygach (łac. strix) i o wieszczach¹¹. Słowo „upiór pojawia się dopiero u ks. Jerzego Gengella (Eversio atheismi seu prodeo contra Atheos libń dno, 1716) — dawniejsze zabytki polskie go nie znają — który tłumaczy je jako „ciało upierzone”, „czy z tego, że takie ruchliwe i wartkie, czy że pióra jakieś, a może z poduszki zmarłego wzięte i spopielone a na trupa lekko rozprószone, temu czarodziejstwu służą”¹². Etymologię, wedle której słowo „upiór” wywodzi się od pierza, zaczerpnął od Gengella Benedykt Chmielowski („upier albo upieizyca, tak zwani od pierza, że się tak rychło uwiiają, iakby pierze y skrzydła mieli”)¹³.

⁴    E. Petoia, Wampiry i wilkołaki. Źródła, historia, legendy od antyku do współczesności, wstęp A. M. Di Nola, tłum. zespół, Kraków 2003, s. 36.

⁵    Ibidem. Por. R. H. Robbins, Encyklopedia czarów i demonologii, tłum. M. Urbański, Warszawa 1998, s. 306-310.

⁶    M. Janion, Upiór Biografia symboliczna, Gdańsk 2002, s. 17. Por. S. B. Linde, op.cit., s. 316 (wieszczyca) oraz t. 5, Warszawa 1995, s. 488 (strzyga).

⁷ Za: A. Has-Tokarz, Motyw wampira w literaturze i filmie grozy, [w:] Wokół gotycyzmów. Wyobraźnia, groza, okrucieństwo, pod red. G. Gazdy, A. Izdebskiej, J. Płuciennika, Kraków 2002, s. 169. R. H. Robbins, op.cit., s. 307.

⁸    E. Petoia, op.cit., s. 191.

⁹    Ibidem.

¹⁰    A. Bruckner, Mitologia słowiańska i polska, wstęp i oprać S. Urbańczyk, Warszawa 1980 s. 282.

s. 194.

l 0 Cyt. za: A. Bruckner, op.cit., s. 281—282.

¹¹    J. S. Bystroń, Dzieje obyczajów w dawnej Polsce. Wiek XVI—.XVII, wstęp J. Tazbir t 1 Warszawa 1994, s. 301; J. Strzelczyk, Mity, podania i wierzenia dawnych Słowian, Poznań 1998

Bl ¹³ B. Chmielowski, Nowe Ateny albo Akademia u/sx Bflk, Kraków 1966, s. 140.