DSC09403 (4)

*■

SENTYMENTALNY ROMANTYK

XXXIV

XXXV

SENTYMENTALNY ROMANTYK

aym numerze «Nowej Polaki# w 1831 roku wvnJ niano Zaleskiego obok Goszczyńskiego i Micku^j jako poetów rewolucyjnych, którzy:    '

Przestali tęsknić, ich utwory ożywiają wielkie namlcttwj najokropniejsze wstrząśnienia, nad ich umysłem krąży J przerwanie mara o zemsta wołającej Polski i widmo na..j rewolucji¹.

Były to jednak raczej życzenia niż stwierdzeń^{2 3} faktów. Ani Rusałki, ani Śpiewające jezioro, a ta J Czajki i inne dumy historyczne nie nawiązywały jfl aktualnych wydaneń. Później dopiero zrozumie³ młodzi entuzjaści powstania, źe Zaleski nie należy dfl poetów zamieniających „narodowe, pamiątki” nM „miecz Archanioła”".

Krytyka warszawska widziała w Zaleskim od poH czątku romantyka i porównywała go z Mickiewiczem³ Istnieje jednak istotna różnica między modelem poety³ romantycznego w interpretacji młodego Mickiewicza -I a wzorcem wpisanym w poezję Zaleskiego. Mickiewi-³ czowski poeta-narrator zachowuje dystans wobec ludowego prymitywu i odpowiedniego mentalności lu-H dowej widzenia świata, gdy tymczasem Zaleski dąży do zniwelowania dystansu między podmiotem mówią³ I cym a światem przez niego prezentowanym. U Zaleskiego podmiot liryczny sam staje się komponentem I świata kreowanego w utworze. W Mickiewiczowskich ] balladach elementy liryczne są uwarunkowane (często j zdominowane) przez czynniki dramatyczności i epic- i

kości. Natomiast u Zaleskiego w licznych dumkach pisanych na motywach ludowej pieśni .....przeważa ży

wioł liryczny. Czynnik liryzacyjny podkreślał rolę subiektywizmu w widzeniu świata, oznaczał przeniesienie punktu ciężkości z „opisywanego” na „opisującego”, a zarazem stwarzał możliwość łatwego przejść:a w twórczości poetyckiej od tendencji poetyki sentymentalnej do ludowych sposobów przedstawiania. W obydwu tradycjach bliskość podmiotu i świata przedstawionego niweluje istniejący między nimi dystans, co z kolei powoduje czy raczej usprawiedliwia bezpośredniość i naiwność widzenia oraz użycie odpowiednich dla takiego widzenia środków stylistycznych.

Dziesięciolecie między 1820 a 1830 rokiem nazywane jest okresem „wstępującego” romantyzmu¹'. W tej fazie kształtowania się nowych dróg literatury oraz związanych z tym poszukiwań i pytań, romantyzm dopuszczał wielość propozycji programowych. Obok sentymentalno-idyllicznej teoretycznej koncepcji literatury Brodzińskiego powstał wówczas również dynamiczno-rewolucyjny program Mochnackiego.

Literackie propozycje artystyczne były także różnorodne. Poetycki program Bohdana Zaleskiego różnił się od modelu romantyzmu młodego Mickiewicza, ale diametralna jest jego odmienność od poezji twórców pochodzących jak Zaleski — z Ukrainy: Seweryna Goszczyńskiego i Antoniego Malczewskiego. Wszyscy trzej (określano ich mianem twórców „szkoły ukraińskiej”) prezentowali w swoich utworach poe-

* Termin wprowadził I. Opacki, Poezja romantycznych przełomów. Szkice, Wrocław 1972, rozdz. Człowiek w sonetach przełom u, (O sonetach Mickiewicza).

1

a. 468, przypis.

2

^a «Nowa Polska³ 1831, nr 1. Cyt. za: Wolka romantyków z Motykami, oprać. S. Kawyn, Bibl. Nar, S.I, nr 183, Wrocław 1860, s. 383.

3

«Nowa Polska³ 1831, nr 228 [w:] J. T r e 11 a k, on, ełt.