DSCF0060

94

liwość nominacji na urząd hetmana wielkiego litewskiego min. Aleksandra Chodkiewicza, wojewody trockiego, Jana Eustachego Tyszkiewicza, wojewody brzesko-litewskiego, oraz Aleksandra Korwina Gosiewskiego, referendarza litewskiego^{1 2}. Odmówili oni jednak, aby nie narażać się na niechęć Krzysztofa Radziwiłła, którego starania o buławę wielką nie były żadną tajemnicą.

Pewnym zaskoczeniem była nominacja przez Zygmunta III na hetmana wielkiego litewskiego starzejącego się Lwa Sapiehy, dotychczasowego wojewody wileńskiego. Sapieha był doskonałym dyplomatą i doświadczonym politykiem, nie miał natomiast kompetencji wojskowych. Jego iluzoryczny udział w oblężeniu Pskowa, w wyprawie Jana Zamoyskiego do Inflant czy też w późniejszych wojnach z Państwem Moskiewskim nie predestynował go do objęcia najwyższego rangą urzędu wojskowego na Litwie³. Po jego nominacji wywiązała się ostra polemika z K. Radziwiłłem⁴. Wiele w niej było retoryki, lecz także obustronnych zarzutów. Korespondencja pomiędzy obydwoma hetmanami litewskimi krążyła w wielu odpisach po Rzeczypospolitej. Oczywiście za wybuch konfliktu pomiędzy Sapiehą a Radziwiłłem był odpowiedzialny Zygmunt III, który liczył na posłuszeństwo i lojalność Sapiehy, czego nie mógł mu zaoferować K. Radziwiłł. Była także druga stronna medalu. W Rzeczypospolitej wśród warstwy magnackiej ukształtowało się błędne mniemanie o jej predestynaq'i z racji urodzenia do obejmowania najwyższych urzędów państwowych. K. Radziwiłł nie należał do wyjątków. Z jego przodków hetmanami wielkimi litewskimi byli Jerzy Radziwiłł, Mikołaj Radziwiłł „Czarny”, Mikołaj Radziwiłł „Rudy” oraz Krzysztof Radziwiłł „Piorun” (notabene ojciec Krzysztofa Radziwiłła młodszego). K. Radziwiłł, którego dotychczasowa kariera wojskowa nie była jak na razie czymś nadzwyczajnym, jako magnat w zupełności czuł się godny nominacji na hetmana wielkiego litewskiego.

Konflikt pomiędzy L. Sapiehą a K. Radziwiłłem wpłynął ujemnie na przebieg działań wojennych w pierwszej fazie wojny ze Szwecją o Inflanty w 1625 r. Nie doszło do ścisłego współdziałania obydwu hetmanów litewskich na froncie i inflanckim. K. Radziwiłł i L. Sapieha na własną rękę dokonali zaciągów I i wystawili dwie odrębne armie. Na początku lipca 1625 r. pierwsze oddziały szwedzkie wylądowały w Inflantach. Rozpoczął się zwycięski marsz Szwedów wzdłuż Dźwiny. Kolejne twierdze inflanckie stawały się łatwym łupem wojsk I szwedzkich. W ręce szwedzkie dostały się także radziwiłłowskie Birże. W czasie I ich oblężenia Gustaw Adolf przekonywał załogę litewską do szybkiej kapitulacji, I

wykorzystując znany mu konflikt pomiędzy L. Sapiehą a K. Radziwiłłem. Król szwedzki argumentował, że załoga Birż nie może z tego powodu liczyć na szybką odsiecz, co poniekąd było prawdą⁵. Gustaw Adolf, wiedząc o konflikcie, tak rozplanował kampanię w Inflantach, aby odnieść jak największy sukces i jednocześnie nie obawiać się poważniejszego przeciwdziałania ze strony wojsk litewskich. L. Sapieha, dzięki listom przypowiednim oraz zasobności własnej szkatuły, zaciągnął na wojnę w Inflantach przeszło 5000 żołnierzy. Wysiłek mobilizacyjny K. Radziwiłła był o wiele skromniejszy, ale i tak zaciągnął prawie 3000 żołnierzy. Razem, gdyby zaczęli współpracować, mieliby pod swoim dowództwem prawie 8000 żołnierzy⁶. J ak na warunki inflanckie była to siła, z którą Szwedzi musieliby się liczyć. Skonfliktowani hetmani litewscy prowadzili jednak oddzielnie przez trzy miesiące działania wojenne przeciwko Szwedom. Nie doszło do decydującej bitwy z oddziałami Gustawa Adolfa, ponieważ każdy z hetmanów litewskich czuł się osobno zbyt słaby, aby podjąć próbę rozbicia w polu sił szwedzkich. Oddziały litewskie obydwu poróżnionych hetmanów stoczyły kilka bitew i utarczek z nieprzyjacielem, nie zmieniało to jednak faktu, że większość Inflant pozostawała w rękach szwedzkich. L. Sapieha, [chociaż był hetmanem wielkim litewskim, nie mógł wpłynąć na K. Radziwiłła, aby ze swoimi oddziałami wzmocnił jego siły. Za taki stan rzeczy odpowiadał poniekąd brak prawnego uregulowania kompetencji hetmańskich, a także |>- w realiach Rzeczypospolitej — niemożność ukarania hetmana polnego li-pewskiego, gdyby odmówił wykonania rozkazu hetmana wielkiego.

Pod koniec 1625 r. L. Sapieha i K. Radziwiłł, w obliczu wspólnego niebez-pieczeństwa ze strony oddziałów szwedzkich, próbowali doprowadzić do połą-czenia własnych oddziałów. Zostało zaaranżowane nawet spotkanie obydwu hetmanów litewskich, jednak, wbrew pokładanym w nim nadziejom, nie zali owocowało ono stałą współpracą⁷. Musiało jednak w czasie niego dojść do bliżej nieznanych porozumień, ponieważ skończyła się ostra polemika pomiędzy [obydwoma hetmanami.

1

   Szerzej o konflikcie Krzysztofa Radziwiłła i Zygmunta 111 zob. H. Wisner, Król i książę I Konflikt między Zygmuntem III Wazą i Krzysztofem Radziwiłłem, Rocznik Białostocki, 1.11: 1972, I s. 53-100.

2

   H. Wisner, Wojna inflancka 1625-1629, Studia i Materiały do Historii Wojskowości, 1.1<>^: I 1970, cz. 1, 8.40.

3

   Lew Sapieha, h. Lis (1557-1633), pn:] Polski Słownik Biograficzny, t. 35, opr. H. Lulewicz. I

Warszawa-Kraków 1994, s.    _r

4

   Szerzej zob. A. Czwołek, Konflikt Lwa Sapiehy, wojewody wileńskiego i Krzysztofa Radziwiłł I hetmana polnego litewskiego na tle problemów militarnych i politycznych Rzeczypospolitej w latot^ B 1625-1633, Czasy Nowożytne, 1.15: 2003, s. 110 n.

5

Riksarkivet Stockholm (dalej cyt. RS), Skokloster Samiingen (dalej cyt. SS), E-8598, k. 132-1-133, Krzysztof Radziwiłł, hetman polny litewski do Eustachego Wołłowicza, biskupa wileńskiego, po 10IX 1625, [bm.], k. 132-133.

6

⁴ Rossijskaja Nacjonalnaja Biblioteka w Petersburgu (dalej cyt. RNB w Petersburgu), Awto-grąfy Dubrowskogo (dalej cyt. Awt. Dub.), 321/ 2, nr 67, k. l-20v. Komput wojska za pieniądze | Księcia Jego Mości Pana Hetmana Polnego Wielkiego Księstwa Litewskiego, przeciwko Gustawowi, Iksiążeciu sudermańskiemu zaciągnionego, którego popis generalny dnia 10 Septembra Anno 1625 lodprawował się w Oniksztach; Lietu vos Mokslu Akademijos Biblioteka w Wilnie (dalej cyt. LM AB), [ f. 264-1210, k. l-27v, Anno Domini 1625. Rejestr popisowy wojska wszystkiego Jego Królewskiej [Mości do Inflant przeciwko Gustawowi Księciu sudermańskiemu: Tak za listami Jego Królewskiej [Mości, jako Jego Mości Pana Hetmana Wielkiego Księstwa Litewskiego przypowiedniemi za-i ciągnionego w ćwierci pierwszej.

7

RNB w Petersburgu, Awt. Dub., 321/2, k. lv, Aleksander Korwin Gosiewski, referendarz ; litewski, do Krzysztofa Radziwiłła, hetmana polnego litewskiego, 21 XI 1625 r., z obozu spod [ Zelborka; Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie (dalej cyt. AGAD), Archiwum Radzi-fwiłłowskie (dalej cyt. AR), V, 13885/XXI, k. 20, Lew Sapieha, hetman wielki litewski do Krzysztofa i Radziwiłła, hetmana polnego litewskiego, 26 XI 1625 r., z obozu spod Zelborka.