DSCF0511

i K E N E U S Z OPACKI

[336]

3.    Jeśli chcę, mogę spać; / jeśli chcę, mogę wstać

4.    Śnieg pierzyną mi legł, / wiek godziną mi zbiegł

Oto i przykłady „idealnej symetryzacji” wewnętrznej wersetów, symetryzacji, bardzo silnie podkreślającej samodzielność członu 6-zgłoskowego. Dużą rolę odgrywa tu rym wewnętrzny, wydobywający ostro człon przedśredniówkowy - wszak pojawienie się rymu sprawia wrażenie zakończenia samoistnej całostki metrycznej, wersetu. Ale znacznie silniej podkreśla tę samoistność zasada paralelizmu - składniowego, połączonego najczęściej również z dźwiękowym: powtórzenia we-wnątrzwersetowe, symetryczne rozłożenie kolejności słów o określonej liczbie sylab. Można zaryzykować twierdzenie, że obie połówki wersetów 12-zgłoskowych robią wszystko, aby wzajemnie się naśladować, druga jakby powtarza podźwięk pierwszej z wszelkimi niuansami, nawet z sylabowym układem wyrazów.

Oczywiście - w takich warunkach króluje tok anapestowy w postaci względnie czystej: w średniówce i klauzuli granica stopy pokrywa się z granicą zestroju akcentowego, jawi się die-reza. W strofie drugiej diereza dominuje zdecydowanie - pojawiając się siedmiokrotnie na osiem wypadków możliwych:

Jeśli chcę, / mogę spać; / jeśli chcę, / mogę wstać

Albo iść / w senność dnia — /wtedy inny, / nie ja

W takich warunkach, gdy najrzadziej co druga stopa jest die-rezowana, powstaje prawo inercji rytmicznej - i wówczas nawet tam, gdzie granica stopy wypada wewnątrz zestroju akcentowego, poczyna górować nie tok zestroju, lecz tok stopy. Tym bardziej że tam, gdzie granica stopy wypada wewnątrz zestroju — stworzono warunki inercji tej sprzyjające. Granica taka z reguły łączy się z nosówką, a więc dźwiękiem dłuższym, dłuższym z racji choćby czysto ilościowych: mamy tu przecież samogłoskę powiększoną o dodany przydźwięk. Jest ona długa, mocno zauważalna, przerywająca — czy raczej opóźniająca — następstwo kolejnej zgłoski. I tu uwyraźnia się granica stopy. W 12-zgłoskowcach Zadymki na 32 anapesty - wypada:

19 dierezowanych (59,4%), 8 wewnątrzzestrojowych z nosówką (25%) oraz 5 wewnątrzzestrojowych zwykłych (15,6%). Mają więc te wersety aż 84,4% anapestów wyraźnych i uwyraźnionych, a tylko 15,6% takich, które mogą się zatrzeć dzięki zestrojom. Ta dysproporcja wskazuje jawnie, że prawo inercji rytmicznej musi tu działać — w warunkach gdy najrzadziej co druga stopa anapestowa jest dierezowana.

W konsekwencji powstaje tok ostry, energiczny, wsparty na uwyraźnionych spadkach męskich, właściwych anapestom. Kolejne fazy dwustopowe — połówki wersetów - dążą do „powtarzania siebie”, wiersz zamienia się w następstwo krótkich, energicznych fraz dźwiękowych. W takim energicznym organizmie przydatność wyrazów jednosylabowych jest oczywista. Pozwalają nie tylko na zagęszczenie akcentów męskich, oksyto-nicznych — ale uenergiczniają organizm zdań, szatkują go na krótkie odcinki informacyjne i dźwiękowe: wszak w toku mowy zawsze wyraźniej i „odrębniej” zabrzmią dwie sylaby wówczas, gdy tworzą dwa odrębne wyrazy — niż wówczas, gdy tworzą wyraz jeden. I realizacja tej właśnie zasady, zasady uprzywilejowania i zagęszczenia wyrazów jednosylabowych, stanowi mocny fundament energii toku 12-zgłoskowców Zadymki.

6

Zupełnie inaczej wygląda sprawa wersetów 13- i 14-zgłosko-wych. Tutaj szczególne przywileje mają wyrazy trzysylabowe. Przywileje — jak wolno wnosić na podstawie porównania z innymi utworami Tuwima — zupełnie wyjątkowe. Oto porównanie wersetów 13-zgłoskowych:

I Długość wyrazów	Zadymka	1 Spacer | antyczny	1 Temat	Sława	| Leśna sprawa
4 sylaby	5,3%	4%	1 8,3%	1,3%	5,7%
3 sylaby	57,9%	28,4%	27,1%	20,3%	35,7%
1 2 sylaby	26,3% |	33,8% ,	37,5%	50%	34,3%
1 sylaba	10,5% 1	33,8% 1	27,1%	28,3%	24,3%

Wyjątkowość tę potwierdza i inne, bardzo już miarodajne, zestawienie. Oto w Spacerze antycznym pojawiają się dość licz-

—-