DSC06916

bardziej ugruntowane i pełne. Systematyczne badania nad zachowaniem się matek wobec dzieci, zapoczątkowane w 1957 r., pozwoliły badaczowi podzielić¹ postawy na ogólne (naczelne), które rodzice wykazują w "ciągu całego okresu pełnienia funkcji rodzicielskiej, oraz szczegółowe (cząstkowe), związane z zaspokajaniem różnorodnych potrzeb dziecka w poszczególnych okresach jego rozwoju. Ze względu na treść możemy podzielić postawy ogólne na pozytywne: miłości i akceptacji oraz negatywne: wrogości i odrzucenia. Postawa miłości manifestuje się w okazywaniu czułości, wyrozumiałości i cierpliwości wobec dzieci, poświęcaniu się dla nich, ochranianiu ich przed rozczarowaniami, jakie niesie życie. Postawa akceptacji wyraża się w aprobacie aktywności, słownym zachęcaniu dziecka i pomaganiu mu w działaniu, dawaniu mu równych praw z innymi dziećmi, podejmowaniu wespół z nim decyzji rodzinnych i liczeniu się z jego zdaniem. Wyraża się ona także w uznawaniu autonomii dziecka, jako rozwijającej się istoty, oraz w darzeniu go rozumną swobodą. Postawa wrogościąpojeta jako krańcowa forma wymiaru: miłość — wrogość, przejawia się w unikaniu kontaktu i pieszczoty z dzieckiem, w surowości i rozkazywaniu, w odrzucaniu i izolowaniu się matki (ojca) od dziecka, w częstym udzielaniu nagan i stosowaniu przymusu wychowawczego. Postawa odrzucająca, jako ekstrema wymiaru: akceptacja — odrzucanie; objawia się w surowej kontroli dziecka i narzucaniu mu rodzicielskiego punktu widzenia. 'Postawy miłości i akceptacji kształtują poczucie bezpieczeństwa, ‘wyrabiają zdolność do samodzielnej decyzji i zapewniają prawidłowy społeczny i moralny rozwój dziecka. Brak jednak umiaru prowadzi do uformowania ujemnych cech rozwojowych — np. miłość może przerodzić się w nadtroskliwość, nadmierne opiekowanie się, I autonomia — w zbytnią pobłażliwość, co z kolei może ukształtować negatywne cechy osobowości dziecka. Przy postawie wrogości i odrzucania rodzą się stany buntu, frustracje, agresja które paczą osobowość dziecka i stają się chorobotwórcze.

!Interesująco przedstawia się inny dwuwymiarowy model E. Schaefera, o biegunach ekstrawersja — introwersja, wrogość — miłość (rys. 7), przedstawiony za pomocą dwóch przecinających się współrzędnych.

Łączenie tych dwóch niezależnych od siebie wymiarów daje

pewne nowe wzory zachowania się, które można nazwać zachowaniem. społecznie przystosowanym lub nieprzystosowanym. Okazuje się, że introwersja z miłością daje zachowanie dobrze przystosowane do otoczenia. Introwersja z wrogością prowadzi do od-

Rys. 7. Model postaw rodzicielskich (według E. Schaefera, 1962)

suwania się od ludzi, stronienia od otoczenia i okazywania chłodu uczuciowego wobec swoich najbliższych. Wrogość połączona z ekstrawersją tworzy wzór agresywnego zachowania, ujawniającego się w kłótni, buncie przeciw normom współżycia i niestosowaniu się do przyjętych zasad. Ekstrawersja połączona z miłością daje postępowanie życzliwe i przyjacielskie.

Model E. Schaefera został jednak oparty na wąskim materiale empirycznym i należy go traktować raczej jako model teoretyczny. Wymaga on zatem sprawdzenia, zwłaszcza pod tym względem, czy korelacje między poszczególnymi formami zachowania są tak wysokie, jak to wykazano na modelu.

E. Schaefer i jego współpracownicy z Laboratory of Psycho-logy National Institute of Mental Health w Bethesdzie, m. in. C. Lauterbach, starają się uchwycić możliwie wszystkie związki zachodzące między matką a dzieckiem (Schaefer, Lauterbach, 1965). Dane te, zbierane za pomocą różnych technik (kwestionariusze, obserwacje itp.), porządkowane są w modele dwu-,

63