DSCF5523

16

wincji. Dążył on, co z jego punktu widzenia było zrozumiałe, do tego, by ani jeden Rosjanin nie odważył się stanąć na ziemi wschodnio-pru-skiej i by żadna wioska tamtejsza nie zaznała grozy wojny. Zdaniem jego, zadanie ochrony granic należało rozwiązać zaczepnie i zapo-mocą wypadków trzymać rosyjskie oddziały ochrony pogranicznej zdała od granic. Przeoczył on jednak to, że wskutek takiego postępowania 1. korpus wychodził z ram armji i że gdyby dowództwo armji zgodziło się na jego plany, wówczas armja mogła być zmuszona do wspomagania 1. korpusu na granicy rosyjskiej lub na wschód od niej. Byłoby to doprowadziło do rozkawałkowania armji, lub do zmuszenia jej do walki przed jeziorami Mazurskiemi, a więc do wyrzeczenia się korzyści, którą zapewniało ich położenie geograficzne. Generał von Franęois popełnił przytem ten błąd, że nie zameldował wcale dowództwu armji o swych zamiarach, tak że sądziło ono, iż siła główna 1. korpusu znajduje się nad Węgorappą, podczas gdy w rzeczywistości była ona przesunięta znacznie dalej ku wschodowi.

Wiadomości o nieprzyjacielu, które mieliśmy do dnia 14 sierpnia, wskazywały na to, że posuwa się on znacznemi siłami na północ i na południe od puszczy Rominckiej. Część południowa była szczególnie ruchliwa. Dowództwo armji ustaliło więc, zgodnie z pier-wotnem przypuszczeniem, że armja wileńska posuwa się naprzód nieco wcześniej od warszawskiej, zwłaszcza że, według meldunków lotniczych, na drogach wiodących z południa, nie było widać posuwających się oddziałów. Zdecydowano się zatem ustawić całą armję w gotowości do natarcia na armję wileńską¹).

Dowództwo przeniosło się, ze względu na spodziewaną bitwę, z Malborga do Bartoszyc.

Generał major hr. Waldersee, ku swemu wielkiemu zdziwieniu, otrzymał meldunek szefa sztabu 1 korpusu, z którego wynikało, że generał von Franęcis nie wypełnił danego mu rozkazu, lecz posunął się naprzód i wdał się w walkę pod Stołupianami. Dowództwo armji bezwłocznie zarządziło telegraficznie i telefonicznie przerwanie

bitwy- Wysłano samochodem nadkwa ter mi s tr za, generała majora Griinerta, aby prócz tego osobiście wręczył ten rozkaz generałowi von Franęois. Mimowoli nasuwa się porównanie między tern samo-wolnem postępowaniem generała von Franęois a zdarzeniami, które zaszły w sprzymierzonem c, i k. wojsku w bitwie pod Lwowem. Podobnie i tam otrzymał generał Brudermann rozkaz skoncentrowania narazie swych oddziałów i bronienia się, a przejścia do natarcia dopiero na rozkaz Naczelnego Dowództwa. Wbrew temu rozkazowi generał Brudermann przeszedł do natarcia i walnie przyczynił się do przegranej pod Lwowem.

.Nie mogę sądzić o tern, czy energiczne wkroczenie Naczelnego Dowództwa mogło go jeszcze powstrzymać czy leż nie. W nieporozumieniu z generałem von Franęois udało się jeszcze odprowadzić jego korpus wtył.

Przerwana w ten sposób bitwa pod Stołupianami skończyła się jednak zupełnem powodzeniem 1. korpusu. Odrzucono przeważające siły rosyjskie i korpus wziął do niewoli kilka tysięcy jeńca. Mimo to popełnił on błąd ze względu na ogólne położenie. 1. korpus, chociaż był zwycięzcą, poniósł przecież straty w ludziach, materjale a prze-dewszystkiem w siłach, które należało oszczędzić dla wielkiej bitwy. Prócz tego nie leżało przecież zupełnie w naszym interesie powstrzymywanie armji wileńskiej w posuwaniu się naprzód. Przeciwnie, im szybciej armja ta posuwała się, tern łatwiej mogło udać się zadanie jej klęski, jeszcze przed pojawieniem się z południa armji warszawskiej.

Tymczasem armja skoncentrowała się, stosownie do rozkazu, wzdłuż linji Węgorappy.

Dowództwo armji podążyło 19 rano, celem rozmówienia się z gen. von Mackensenem, do Darkiejmów, następnie przesiedliło się do Nordenborka.

Po południu 19 sierpnia dowództwo armji odniosło wrażenie, że oddziały rosyjskie, posuwające się na północ od puszczy Romin-ckiej, znalazły się już w odpowiedniej odległości i wydało rozkaz do natarcia²).

Rankiem 20 sierpnia przeszła 8 armja do natarcia, a po południu przedstawił się następujący obraz:

Nasze prawe skrzydło, pod wodzą generała Ottona von Belo-wa, pobiło nieprzyjaciela; także i lewe skrzydło, pod generałem von

Ws|>omnipnfu

wuj nn.

2

1

Siły główne 20 korpusu ściągnięto koło Szczytna i powierzono im ochronę pogranicza od południa; na prawo stykały się z nim oddziały ochrony pogranicza; gdański pod Niborkiem, grudziądzki pod Lidzbarkiem, toruński pod Brodnicą i 70 brygada obrony krajowej pod Mławą-Dzialdowem.

Na linji jezior, Mikołajki • Lec, stały: 3 dywizja rezerwowa z 6 brygadą obro. ny krajowej, 1 korpus rezerwowy nad Węgorappą, prawem skrzydłem sięgając do jeziora Mamiy, 17 korpus przewieziono koleją do Darkiejmów a 1 korpus otrzymał rozkaz pozostania pod Gąbinem-Wystruciem. Odwód główny Królewca podprowadzono do Wystrucia, 1 dywizja kawalerji pozostała przed prawem skrzydłem,

2 biygada obrony krajowej broniła pod Tylżą linji wiodącej do Kłajpedy (Przyp. autora).

2

Natarcie miały wykonać: 1 korpus rezerwowy, korpusy 17 i 1, odwód główny Królewca i 1. dywizja kawalerji. 1. korpus miał obejść północne skrzydło nieprzyjacielskie, gdy 3 dywizja rezerwowa i 6 brygada obrony krajowej stały w pogotowiu w Lecu, by przejść do osktzydla jącego natatcia przeciw lewemu skrzydłu nieprzyjaciela. (Przyp. autora).