DSCN0901 (2)

m. ...............—_4ig|.

Pojawiają się tak osobliwe wersje snu-halucynacji, jak na prą. kład sen trupi, toksyczny. Zaraża on rozkładem i lękiem zewnętrzifi przestrzeń, przyciąga wędrowców do trupa „śniącej Dziewy, potęgą jąc w nich rozterki, niepewność i... nekrofilskie pragnienia (Witt, Wlast).

Senny horror kulminuję w wierszu Strach. Przedmioty tracą n| tową tożsamość, ulegają fantastycznym przemianom („niski człowii czek / chwilami wyrasta nad chmury”, w. 17—18; hostia „oddychają serce”, w. 28; ma „twarz bledszą od lilij / wschodniego księcia”, w. 31. 32). Bluźniercza halucynacja (tortura hostii) więzi Żyda Wiecznej Tułacza w zamkniętym błędnym kole snu-wędrówki („Idę śpiąc* w. 50 nn). W tym wypadku sen-koszmar wypełnia i określa przestrz* nie wewnętrzne i zewnętrzne, determinuje wieczną, nie zakończona tułaczkę bohatera, zaś w momencie jego wypoczynku, który, jak głos legenda, jest niedozwolony, następuje eksterioryzacja snu. Sen u ze wnętrzniony (sen-ryś) staje się strażnikiem (czy potencjalnym żagwi żeniem), pilnującym mikroprzestrzeni-więzienia („wnętrza zmartwi® łej, nieruchomej ciszy”, w. 72).

Powyższy utwór najlepiej dowodzi, iż w poezji Micińskiego nie sposób oddzielić wizji sennej od wyobraźni przestrzennej. .Sen (hafoi cynacja) kreuje pejzaż wewnętrzny (Czarne męstwo, Meduza). Tenże? sen, będąc identyfikowany (w metaforze lub w porównaniu) z konkretnym obszarem, jest fragmentem bogatszej przestrzeni wewnętrłl nej (np. „sny prerie”, [Oto mej duszy świątynia], w. 10).

Trudno przecenić znaczenie poetyckiej wyobraźni przestrzennej?! Micińskiego.¹ Bohaterzy tej poezji znajdują się w bezustannym ruchu; błądzą, wędrują, żeglują, penetrują wnętrza budowli (zamków, pałaców), schodzą w głębie i wzlatują ku niebu, przede wszystkim zaś przekraczają granice między różnymi obszarami, które nigdy (obojętnie, czy to przestrzeń wewnętrzna, czy zewnętrzna) nie pełnią funkcji obiektywnego tła, naturalnej scenografii (jak np. w poezji parna-sistowskiej), lecz są nieodzownymi formami ekspresji. Egzystencja bohaterów jest organicznie zespolona z przemierzanymi pejzażami Postacie nie tylko mówią symboliką przestrzenną (pejzaze wewnętrzne, symbole architektoniczne)„lecz, paradoksalnie, tylko w niej i dzięki ojej istnieją (identyfikacja podmiotu i przestrzeni: cykl Lucifer, [ Wśród traw...J, Czarne xięstwo). Dlatego niektóre uwagi o przestrzennych osobliwościach łączę z interpretacją problematyki egzystencjalno-metafizycznej. Tu wskazuję tylko główne cechy i opozycje obrazowania przestrzennego.

Podstawowa opozycja, przestrzeń wewnętrzna - zewnętrzna (odpowiednio: immanentna - transcendentna, np. Kolosseum; snu - jawy, np. [Wśród traw...]; mieszkalna /architektoniczna/ - kosmiczna, np. Głębiny duch) nie może być utożsamiana z inną opozycją: przestrzeń subiektywna - obiektywna. W tomie W mroku gwiazd nie ma konstrukcji przestrzennych, które tworzyłyby iluzję odniesienia do świata obiektywnego (taką iluzję mogłyby tworzyć np. mimetyczne opisy, dystans podmiotu wobec przedstawianej przestrzeni lub impresjonistyczny zespół emocji, wywołanych konkretnym pejzażem, np. tatrzańskim w poezji Tetmajera). Wszelkie formy przestrzenne W mroku gwiazd to konsekwentnie subiektywne scenerie ekspresji, topografie światów imaginowanych.

W Micińskiego „poetyce przestrzeni” można wyróżnić dwie. krzyżujące się pary opozycji: przestrzeń intymna — kosmiczna oraz pr^p-strzeń osaczenia (uwięzienia, katastrofy, tułaczki) — przestrzeń ocalenia (odrodzenia). A zatem występują tu cztery główne odmiany symbolicznych przestrzeni.

Pierwszą z nich są intymne przestrzenie osaczenia,na przykład symbole architektoniczne znane z literatury mistycznej.² pozbawione pozytywnych znaczeń, przekształcone w więzienia, wywołujące klaustrofobię (Głębiny duch, Zamek duszy. Nokturn); wewnętrzne labirynty, pełne sprzecznych sygnałów: ich składniki wskazują na niespójność, chaos (Morietur Stella); przestrzenne „ramy” osobowości rozdartej, antynomicznej {[Mój duch łańcuchem skuty...]); uwięzienie wewnątrz narzędzia tortury (Madonna Dolorosa); żywioł-więzienie, np. głębie stojącej wody {[Wśród traw...]); ontologiczny zamęt, w którym przemieszane żywioły i przedmioty tworzą instrumentarium cierpienia, zagrożenia, znane z obrazów Hieronima Boscha (Meduza, Palmy, Stryga, Strach).

nr 1, przej

1

Zob. E. Balcerzan, Przestrzenie Tadeusza Micińskiego, „Nurt” 1968, druk w: Oprócz głosu, Warszawa 1971.

2

Zob. M. Podraza-Kwiatkowska, Symbolizm i symbolika..., dz. cyt., s. 167—184; W. Gutowski, Burzyciel świątyń i budowniczy nadgwiezdnych miast. O symbolice architektonicznej w twórczości Tadeusza Micińskiego, w: Pasje wyobraźni, dz. cyt.