DSCN1803 (6)

Małgorzata Biernacka

1. Niepokalane Poczęcie

1.1. Przedstawienia biblijne i symboliczne

Niepokalane Poczęcie Najświętszej Maryi Panny — to temat często pola* wiający się w polskiej sztuce sakralnej XVII i XVIII stulecia. Kompozycja plastyczne mu poświęcone otwierają cykl scen z życia Matki Bożej przed Narodzeniem Chrystusa i zawierają wiele podstawowych wątków, dotyczących roli, jaką jej wyznaczono w dziele Odkupienia. Przedstawienia Niepokalanego Poczęcia różnią się od innych wizerunków Madonny przede wszystkim tym. te nie były, jak w przypadku Zwiastowania czy Nawiedzenia, oparte o tekst Ewangelii, gdyż Pismo Święte nic o poczęciu Maryi nie wspomina. Odwoływano się jednak do niektórych wersetów ksiąg Starego Testamentu i one. a także fragment dwunastego rozdziału Apokalipsy, posłużyły artystom i współpracującym z nimi teologom jako inspiracja. Kompozycje te. w przeciwieństwie do cyklu Dzieciństwa Matki Bożej, nie były też ilustracją apokryfów, z wyjątkiem jednej sceny: stworzonego przez średniowiecze Spotkanie św^Anny i Joachima przy Złotej Bramie.

^Ikonografia Niepokalanego Poczęcia, różnorodna i wielowątkowa, rozwija ła się oćTprźedstawień Niewiasty apokaliptycznej aż do najczęściej spotykanych wizerunków ,,Immaculaty idealnej". Ich popularność wśród artystów baroku jest tym bardziej interesująca, że właściwy dogmat ogłoszono dopiero w XIX wieku. Rozpowszechnienie się tego tematu w sztuce wiązało się ze sta le rosnącym kultem Maryij tezę o jej wolności od grzechu pierworodnego już w chwili poczęcia propagowały szczególnie niektóre zakony — w tym fian-ciszkanie, a zagadnienie to było przedmiotem licznych traktatów teologicznych w całej katolickiej Europie¹.

V

1

W polskiej literaturze dotyczącej sztuki sakralnej nie ma, jak dotąd, szerszego opracowania ikonografii Niepokalanej. K. Kucharski w artykule De ConcepUone Immaculata B. Mariae Vłrginis In canticis, In poesi et in arie ligurali\a Polonotum w: Acta Congressus Mariologlci — MarianI Romae Anno MCMLIV Celebrali, Roma I 95? wymienił jedynie kilka zabytków, nic przeprowadzając ich analizy. Ikonografią Niepo kalanego Poczęcia w odniesieniu do średniowiecza zajęła się J. K r u s f • 1 n i c k «. Dawny ołtarz Pięknej Madonny Toruńskiej, Teka Komisji Historii Sztuki IV, Toruń W literaturze europejskiej o Niepokalanym Poczęciu traktują rozdziały pr«< V Beissela, Geschichte der V erehtung Marłaś In 16. and 17 Jakrhuiulen. Preiburg lin Breisgau 1910; M. T r e n s a, Iconogrciila de la Virqen en rl Arie Espańol, Nfadrid I >4n E. MAle'a, L'art rellgleux d la lin da Moyen-ńge, Parts 1940 n-goi. Lart religleu» ir la lin du XVI• sićcle, du XVII• slficle et du XV///' sićclc, Parts 1951; L R ó a u. /,