DSCN1835 (5)

1BŚG* znanych z przedstawień Tota pulchra biblijnych symboli maryjnymi 1CCL- V STELLA MATl/TINA (Syr 50,6 — gwiazda zaranna); CANT: IIII HOR | TUS CONCLUSUS (Pnp 4,12 — ogród zamknięty); IER XIII SOLIUM GLORiąĆ ! DEI (Jt 14,21 — tron chwały Bożej); EXOD: XV SANCTUARIUM DEI (\yJ 15,17 — świątynia Boga); PROVERB: IX DOMUS SAPIENTIAE (Prz 9,1 — do*! Mądrości); NUM XXXV CIVITAS REFUGII (Lb 35,11 — miasto ucieczki). W_ar. | miński proboszcz dał tu zdecydowane pierwszeństwo słowu przed obrazem odchodząc od tradycji przedstawiania symboli maryjnych w sposób graficzny! Nie pominął ich jednak, układając program malowidła, będącego ilustracją | mariologicznej interpretacji dwunastego rozdziału Objawienia św. Jana¹".

„Immaculaty idealne" znalazły swe miejsce nie tylko na ołtarzach i fasa-dach świątyń. Zjawiskiem częstym w XVIII wieku było wznoszenie, figur. Niepokalanej na kolumnach i cokołach przed kościołami, na rynkach miast i przy drogach. Rzeźby takie ustawiono m.in. przed kościołem Bernardynów w Dukli (1764 -1765 r., Fabian Fesinger, ii. 110)¹⁷*, w Lwówku (1780 - 1790 r.)^{1 2 3 4 5}, w Kwi. liczu (1790 r., ii. 111)^,S7 i w Sierakowie (ii. 112), przed kościołem Niepokalanego Poczęcia (1799 r.)⁶. W Raciborzu na rynku stoi pomnik wzniesiony w latach 1725- 1727 przez Jana Melchiora Osterreich⁷ (ii. 113); na rynku w Krzeszowicach kolumna ze statuą Niepokalanej (XVIII w.)^{8 9},- w Sandomierzu przed ratuszem posąg z 1766 r.⁸, podobnie w Borku (1776 r., il. 114)¹⁰. Figury przydrożne ustawiono natomiast m.in. w Niepołomicach (XVIII w.)¹¹, w Zagości (1735 r.)^{12 13 14}, w Lubczy (1736 r., ił. 115)^{15 16} i w Werbkowicach (1770 r., ii. 116)^m, Także w barokowych monstrancjach znalazł się wizerunek Niepokalanej -„strażniczki hostii”^17171817. Postać Maryi widnieje bądź w glorii — przy czym wówczas w jej łonie na zasadzie „res—imago" umieszczone jest reservaculum, jak we wspomnianych uprzednio zabytkach z Kotłowa, Zdunów czy Rudnika, bądź też w nodusie pod glorią, jak w monstrancjach z Byczyny (1690 r., ii,

117)¹⁷, z Sośnicowic (1 ćw. XVIII w., il. 118)¹⁹, z Mrzygłodu (1702) r.)¹⁵ i z Go

lubią (3 ćw. XVIII w., złotnik toruński Michał Borgoni?)¹⁰⁰. W monstrancjach najczęściej towarzyszą Niepokalanej aniołowie (Płonne, 4 ćw. XVII w., Jan Hausen z Torunia, il. ii!)¹⁰⁰; Węgrów, 1702 r., il. 12Ó¹⁰¹; Ostrzeszów, 1 poł. XVIII w.¹⁰³; Nowogród, 1742- 1771, Jan Letyński¹⁰*-, Swiecie, 1750 r., Letyński, il. 121^m; Wielka Łąka, 1789 r.¹⁰⁵), a niekiedy — święci; Franciszek (Kraków, kościół Franciszkanów, 2 tercja XVII w.¹⁰⁶), dwóch zakonników (Chełmża, XVII/XVIII w.¹⁰⁷), Jan Chrzciciel i Jan Ewangelista (Swierczynki, XVII./ /XVIII w.¹⁰³), Piotr i Paweł (Piaseczno, 1738 r., il. 122^1,,)₁ Wojciech i Stanisław (Gąsawa, 3 ćw. XVIII w.^{20 21}).

Figurki świętych często, np. w złotnictwie małopolskim, umieszczano w no-dusie kielichów i monstrancji; wybór świętego był zależny od wezwania kościoła i od dominującego na danym terenie kultu²². To, że wielokrotnie wybierano figurkę Maryi z atrybutami Niepokalanego Poczęcia, świadczy, że wiara w nie była u nas rozpowszechniona. To samo można powiedzieć o jeszcze jednym rodzaju przedstawień, o feretronach, należących do sztuki na poły ludowej, lecz stanowiących istotny element w propagowaniu kultu. Jako przykłady takich rzeźb i malowideł mogą służyć feretrony w kościołach Bernardynów w Przeworsku (ok. 1750 r.)^{23 24} i w Dukli (3 ćw. XVIII w., Fabian Fesinger?, il. 123)^2M, w Kwiliczu (3 ćw. XVIII w., il. 124)²⁵, w Jeleśni (1793 r.)^2,s i w Sieciechowie (k. XVIII w., il. 125)^{26 27}.

1.3.7. Oblubienica Ducha Świętego

Ikonografia Immaculaty jako idealnej niewiasty wpłynęła również na ikonografię kilku innych maryjnych tematów sztuki sakralnej. Z Niepokalanego Poczęcia i jednocześnie ze Zwiastowania wywodzi się przedstawienie określane jako „Oblubienica Ducha Świętego"²⁸. Na tego typu wizerunkach Matka Boża tuli do piersi gołębicę²¹. Tak właśnie ukazano ją na pochodzącym z po-

91

1

śka, Maryja w ikonogralii.,., op. cit., s. 15-16,- Ta sama, Zabytki ruchome..., op. cit, s. 628 - 629; Dobrzeniecki, op. cit., s. 29.

2

D o b r z e n i e c k i, op. cit., s. 29.

3

¹⁷⁸ KZSwP, t. 1 Seria nowa, z. i, s. 24.

4

   KZSwP, t. 5, z. 14: Powiat nowotomyski. Oprać. R. i E. Linette, Warszawa 1969, s. 22.

5

   KZSwP, t. 5, z. 13: Powiat międzychodzki. Oprać, zbiorowe. Warszawa 1968,

s. 7.

6

¹⁷⁸ Ibid., s. 20.

7

   KZSwP, t. 7, z. 13: Powiat raciborski. Oprać. T. Chrzanowski, M. Kornecki, Warszawa 1967, s. 54, il. 236.

⁷⁷⁸ KZSwP, t. 5, z. 13, s. 18, il. 238.

8

   KZSwP, t. 3, z. 11: Powiat sandomierski. Oprać. J. Z. Łoziński, T. Przypkowski, -

9

Warszawa 1962, s. 101, il. 428.

10

¹⁸⁸ KZSwP, t. 5, z. 4: Powiat gostyński. Oprać. Z. Białłówicz-Krygierowa, Warszawa 1961, s. 7, il. 171.

11

Ma KZSwP, t. 1, s. 54.

12

KZSwP, t. 3, z. 9, s. 106.

13

¹⁸⁸ KZSwP, t. 3, z. 3: Powiat jędrzejowski. Oprać. T. Przypkowski, Warszawa 1957, s. 17.

14

KZSwP, t. 8, z. 6: Powiat hrubieszowski. Oprać. T. Chrzanowski, M. Kornecki.

15

   Kościół Wniebowzięcia NMP. KZSwP, t. 6, z. 9: Powiat myszkowski. Oprać

16

A. M. Olszewski, O. Sołarzówna, Warszawa 1962, s. 21, iL 76.    i

17

J. Samek, Warszawa 1964, s. 67.

18

   Trens, op. cit., s. 522.

¹⁸⁸ Kościół św. Trójcy. KZSwP, t. 12, z. 4: Powiat kluczborski. Oprać. T. Chrzanowski, A. Ciechanowiecki, Warszawa 1960, s. 11, il. 108.

19

   Kościół św. Jakuba Starszego, KZSwP, t. 6, z. 5: Powiat gliwicki. Oprać. E. i *»•

Gutowscy, K. Kutrzebianka, Warszawa 1960, s. 83, il.- 268.    _

20

¹⁰⁰ KZSwP, t. 11, z. 6: Powiat golubsko-dobrzyński. Oprać. T. Chrzanowski, M. Kornecki, Warszawa 1973, s. 18, il. 128. Kościół św. Katarzyny.

¹⁰⁰    Ibid., s. 40. Kościół św. Jakuba.

¹⁰¹    Kościół Reformatów. KZSwP, t. 10, z. 26, s. 35.

¹⁰²    Kościół Wniebowzięcia NMP. KZSwP, t. 5, z. 17; Powiał ostrzeszowski. Oprać. T. Chrzanowski, M. Kornecki, J. Samek, Warszawa 1958, s. 12.

¹⁰⁰ Kościół p.w. Ścięcia św. Jana Chrzciciela. KZSwP, t. 11, z. 6, s. 35, il. 127.

¹⁰⁴    Kościół św. Andrzeja Boboli. KZSwP, t. 11, z. 15, s. 46, il. 169.

¹⁰⁵    Kościół św. Katarzyny i Małgorzaty. KZSwP, t. 11, z. 6, s. 18, il. 129.

¹⁰⁰ KZSwP, t. 4, ez. 2, s. 129, il. 729.

¹⁰⁷ Kościół św. Trójcy. KZSwP, t. 11, z. 16: Powiat toruński. Oprać. T. Chrzanowski, M. Kornecki, Warszawa 1972, s. 19, il. 230.

¹⁰⁰ Ibid., s. 66, il. 228. Kościół św. Jana Chrzciciela.

¹⁰⁰ Kościół św. Anny. KZSwP, t. 10, z. 4: Powiat plaseczyńskl. Oprać. E Żyłko, Warszawa 1962, s. 24, il. 94.

21

   Kościół św. Mikołaja. KZSwP, t. 11, z. 21: Żnin i okolice. Oprać. B. Kaczyńska, M. Wierzbicki, Warszawa 1979, s. 11, il. 119.

22

   Samek, Res-lmagines, op. cit., s. 209 - 210.

23

   Dawne woj. rzeszowskie,- karta inwentaryzacyjna w ODZ — J. Szczęk.

24

²⁰² KZSwP, t. 1 Seria nowa, z. 1, s. 23, il. 323.

25

   Kościół św. Michała Archanioła. KZSwP, t. 5, z. 13, s. 6.

26

   Kościół św. Wojciecha. Dawne woj. krakowskie; karta inwentaryzacyjna w ODZ — L Konopka.

27

²⁰⁰ Kościół św. Wawrzyńca. KZSwP, t. 3, z. 6: Powiat kozienicki. Oprać. M. Kwiczała, Warszawa 1958, s. 22. Sę to przykłady że znanej mi obecnie liczby ok. 30 feretronów z Niepokalana z terenu całej Polski.

28

M. Lech ner, Das Marienbild des Barock, w: LChI, t. 3, szp. 199 - 200.

²⁰⁰ Ibid., szp. 200.